Desktop versionMobile version

Les clercs au palais

 | 
Amaia Arizaleta

Annexes

Full text

1. L’ascension de Martín Peláez (1149-1158)

1Tableau dressé à partir des documents correspondant au règne de Sanche III, édités par J. González, El reino de Castilla en la época de Alfonso VIII, Madrid : C.S.I.C., 1960.

A

B

C

D

E

[2]

Martinus

scriba regis Sancii

scripsit

?

[3]

Martinus
Iohannes

clericus regis Sancii
regis Sancii magister et cancellarius

qui scripsit

Carrión

[4]

Sancius

Scriptor

titulavit

?

[5]

Martinus

regis clericus

scripsit

Almazán

[7]

Iohannes

magister regis et cancellarius

scripsit

?

[8]

Martinus

clericus et scriptor regis

scripsit

Soria

[10]

Martinus

clericus et scriptor regis

scripsit

Carrión

[11]

Martinus

clericus et scriptor regis

scripsit

Carrión

[12]

Iohannes
Nicolai

Palentini archidiaconi
et cancelarii regis Sancii

scripsit

Soria

[13]

Martinus
Nicolaii

clericus et scriptor regis Sancii
Palentini archidiaconi

scripsit

Segovia

[15]

Martinus
Nicholay

regis notarius
Palentini archidiaconi et eiusdem regis cancellarii

scripsit

Toledo

[16]

Dominicus
Nicholai
Robertus

Palentini archidiaconi et cancellarii regis Sancii
Magister / testis

scripsit

León

[17]

Martinus
Nicholaii

scriptor regis
Palentini archidiaconi et regis cancellarii

scripsit

Soria

[18]

Martinus
Nicholaii

regis notarius
Palentini archidiaconi et regis cancellarii

scripsit

Nájera

[19]

Martinus
Nicholaii

regis notarius
Palentini archidiaconi et regis cancellarii

scripsit

Nájera

[20]

Martinus

clericus regis

scripsit

Burgos

[21]

Martinus

regis notarius
canonicus ecclesie beati Iacobi

scripsit

Calahorra

[22]

Martinus

regis notarius
canonicus ecclesie beati Iacobi

scripsit

Calahorra

[23]

Martinus

regis notarius

scripsit

Molina

[24]

Martinus Pelaiz

regis Sancii notarius

scripsit

Calahorra

[25]

Martinus Petriz

regis notarius

scripsit

Nájera

[27]

Martinus Pelaiz

clericus regis

scripsit et hoc signum fecit

?

[28]

Martinus

regis Sancii notarius

scripsit

Toledo

[29]

Martinus

domini regis notarius

scripsit

Toledo

[30]

Martinus Pelaiz

regis notarius

scripsit

Soria

[33]

Martinus

fierit (sic) iussit

signum impresi

?

[34]

Petrus Bargunnensis

notauit

?

[35]

Martinus Pelaez
Bernaldo

dompni regis notarius
palentino archidiacono existente cancellario

scripsit

Almazán

[36]

Poncius

per mandatum comitis et regis

scripsit

Nájima

[38]

Martinus

regis notarius

scripsit

Segovia

[39]

Martinus

domini regis notarius

scripsit

Avila

[41]

Bernardus Simon

Palentine ecclesie archidiaconus et regis cancellarius

scribere iussit

Burgos

[42]

Martinus
Bernardus

domini regis notarius
Palentinus archidiaconus existens cancellarius

scripsit

Carrión

[43]

Martinus
Bernaldo

domni regis notarius
Palentino archidiacono existente cancellario

scripsit

Carrión

[46]

Martinus

notarius domini regis

scripsit

Burgos

[47[

Martinus
Bernaldo

domni regis notarius
Palentino archidiacono existente cancellario

scripsit

Cuéllar

[48]

Martinus
Bernardo

domni regis notarius
Palentino archidiacono existente cancellario

scripsit

Segovia

[49]

Martinus
Bernardo

domini regis notarius
Palentino archidiacono existente cancellario

scripsit

Segovia

Add.

Martinus
Bernardo

domni regis notarius
Palentino archidiacono existente cancellario

scripsit

Segovia

[50]

Martinus Pelaiz

regis notarius

scripsit

Toledo

A : n° du document (dans l’édition de J. González) ; B : nom du ou des scribe(s) ; C : désignation de la fonction du scribe ; D : verbe d’écriture ; E : lieu de rédaction de la charte.

2. Lignes de souscription des chartes de la chancellerie de Castille (1160-1230)

2Transcription à partir des documents édités par J. González, El reino de Castilla en la época de Alfonso VIII, 1960 et Reinado y diplomas de Fernando III (1983-86) qui contiennent des lignes de souscription. Je n’ai pas transcrit les documents datés des 1.2.1172, 14.3.1175, 30.9.1177, 4.6.1192 : González les juge faux. Quatre des documents dont les lignes de chancellerie sont ici transcrites sont des traités de paix, rédigés par des scribes de chancelleries non castillanes : 21.3.1181, 21.1.1186, 5.10.1186, 20.5.1198. D’autres traités figurent dans la collection de 1960, mais ils ne contiennent pas de lignes de chancellerie. Avant 1160, cf. supra Annexe 1.

1160

11 juillet.– Hanc cartam scripsit Brunetus, notarius Toletani archiepiscopi, cancellari regis Idefonsi.

1161

mars. Ségovie.– Raimundus scripsit hanc cartam iussu regis et comitis.

1162

avril.– […] ego Raimundi, notarius, scripsit.

1163

janvier. Burgos.– Raimundus, notarius regis, scripsit hanc cartam.
9 juin.– Willelmus scripsit mandato regis.

1164

janvier. Llantada.– Raimundus, cancellarius regis et comitis, scripsit hanc cartam.
10 février.– Raimundus scripsit et confirmat.
6 août.– Martinus scriptor confirmat.
octobre. Sahagún.– Raymundus, cancellarius regis, scripsit hanc cartam.
octobre. Sahagún.– Raymundus, cancellarius regis, scripsit hanc cartam.
octobre. Sahagún.– Raymundus, cancellarius regis, scripsit hanc cartam.
29 novembre. Simancas.– Paulus, mandato Reymundi cancellario, scripsit.

1165

2 février.– Raimundus, cancellarius regis et comitis, scripsit hanc cartam.
20 avril.– Reimundus, cancellarius regis, scripsit hanc cartam.
15 juin. Villaciscla.– Raymundus, cancellarius regis, scripsit hanc cartam.
15 juillet. Castroverde.– Raimundus, cancellarius regis, scripsit hanc cartam.
juillet.– Raimundus, cancellarius regis, scripsit hanc cartam.
4 août.– Raimundus, cancellarius regis, scripsit hanc cartam.
septembre.– Raimundus, cancellarius regis, scripsit hanc cartam.
29 octobre.– Petrus scripsit.
octobre. Sahagún.– Remondus scripsit iussu magistri Hugonis, cancellarii regis.

1166

22 février. Avila.– Iohannes scripsit mandato regis dompni Aldefonsi, quia Raimundus cancellarius non erat in Abula.
mars. Ségovie.– Raimundus, cancellarius regis, scripsit hanc cartam.
26 avril. Burgos.– Raimundus, notarius regis, scripsit hanc cartam.
6 juin. Soria.– Reimundus, notarius regis, scripsit hanc cartam.
3 juillet. Atienza.– Raimundus, notarius regis, scripsit hanc cartam.
août. Maqueda.– Raimundus, notarius regis, scripsit hanc cartam.
4 septembre. Tolède.– Raimundus, notarius regis, scripsit hanc cartam.
5 septembre. Tolède.– Raymundus, notarius regis, scripsit hanc cartam.
15 septembre. Tolède.– Raimundus, notarius regis, scripsit hanc cartam.
18 octobre. Tolède.– Raimundus, cancellarius regis, scripsit hanc cartam.
25 octobre. Tolède.– Raimundus, cancellarius regis, scripsit hanc cartam.
1er novembre. Tolède.– Raimundus, cancellarius regis, scripsit hanc cartam.
13 novembre. Tolède.– Raymundus, cancellarius regis, scripsit hanc cartam.
19 novembre. Tolède.– Raimundus, cancellarius regis, scripsit hanc cartam.

1167

19 janvier. Tolède.– Petrus Sancte Crucis, Raimundi, regis cancellarii, iussu scripsit hanc kartam.
31 janvier. Tolède.– Petrus Sancte Crucis, Raimundi, regis cancellarii, iussu scripsit hanc kartam.
7 septembre. Lerma.– Petrus, notarius regis, scripsit hanc cartam.
21 novembre. Tolède.– Raimundus, cancellarius regis, scripsit hanc cartam.

1168

janvier 19. Tolède.– Petrus Sancte Crucis, Raimundi regis cancellarii iussu, scripsit hanc cartam.
27 mars. Tolède.– Petrus, notarius regis, auctoritate domini Martini cancellarii, scripsit.
9 mai. Langa.– Petrus, notarius regis, scripsit.
10 août. Avia.– Petrus, notarius regis, conf.
29 août. Sahagún.– Petrus, notarius regis, scripsit. Ego Bernaldus notarius scripsi hanc cartam.

1169

29 janvier. Cubillas.– Petrus, notarius regis, conf.
1er mars. Burgos.– Petrus, notarius regis, scripsit.
mai. Zorita.– Raimundus, auctoritate Martini cancellarii, scripsi.
5 mai, Zurita (sic).– Martinus Ferdinandi, cancellarius, cof. Petrus, regis notarius, scripsit.
14 mai. Zorita.– Petrus, notarius regis, scripsit.
mai 19. Zorita.– Petrus, notarius, scripsit. Martinus Ferdinandi, cancellarius regis
8 septembre. Frómista.– Martinus Ferdinandi, cancellarius regis, conf. Petrus, notarius regis, scripsit.
24 septembre. Valladolid.– Petrus, notarius regis, scripsit.
28 septembre. Tudela de Duero.– Martinus Fernandi, cancellarius regis, conf. Petrus, notarius regis, scripsit.
2 novembre. Valladolid.– Martinus Ferdinandi, cancellarius regis, conf. Petrus, notarius regis, notauit.
11 novembre. Burgos.– Martinus Ferdinandi, cancellarius regis, conf. […] Petrus, notarius regis, scripsit.
19 novembre. Burgos.– Martinus Ferdinandi, cancellarius regis, conf. [….] Patrus, notarius regis, hanc (sic) scripsit.
Sahagún.– Raymundus, cancellarius regis, scripsit.

1170

4 janvier. Almazán.– Raimundus, regis cancellarius, conf […] Petrus, notarius regis, scripsit.
5 janvier. Almazán.– Petrus, regis notarius, scripsit, Raymundo existente cancellario.
26 janvier. Guadalajara.– Raimundus, regis cancellarius, conf. Petrus, notarius regis, hanc cartam scripsit.
25 février. Burgos.– Petrus, regis notarius, domino Raimundo existente cancellario, scripsit.
27 février. Burgos.– Petrus, notarius regis auctoritate domini Raimundi cancellarii, hanc cartam exarauit.
28 février. Burgos.– Petrus, notarius regis, Raymundo existente cancellario, scripsit.
1er mars. Burgos.– Petrus, regis notarius, scripsit.
5 mars. Burgos.– Petrus, regis notarius, dompno Reimundo existente cancellario, hanc cartam scripsit.
10 mars. Palenzuela.– Petrus, regis notarius, domino Raimundo existente cancellario, scripsit.
3 juin. Sahagún.– Petrus, regis notarius, scripsit.
4 juin. Sahagún.– Raimundus cancellarius regis scripsit hanc cartam.
24 juin. Oña.– Raimundus, cancellarius regis, scripsit.
26 juin. Oña.– Petrus, notarius regis, scripsit.
26 juin. Oña.– Petrus, notarius regis, scripsit.
27 juin. Burgos.– Raimundus, cancellarius regis, scripsit.
10 juillet. Osma.– Petrus, notarius regis, scripsit.
juillet. Saragosse.– Ego Sancius de Petra Rubea, scriba domini regis, hanc cartam scripsi et hoc signum feci.
5 novembre. Nájera.– Petrus, notarius regis, Reimundo existente cancellario, scripsit.
7 novembre. Nájera.– Raimundus, cancellarius regis, scripsit.
30 novembre. Ariza.– Raimundus, regis cancellarius, confirmat. Petrus, regis notarius, hanc cartam scripsit.
2 décembre. Medinaceli.– Petrus, regis notarius, scripsit.
12 décembre. Ayllón.– Petrus, regis notarius, scripsit.

1171

1er février. Molina.– Petrus Guterriz, Raymundo existente consiliario, scripsit.
23 mars. Segovia.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, hanc scripsit.
23 mai. Santa María de Husillos.– [Petrus], regis notarius, scripsit.
22 juin. Avila.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
10 juillet. Avila.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
9 septembre. Montealegre.– Petrus, regis notarius, Reymundo existente cancellario, scripsit.
11 septembre. Montealegre.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
4 novembre. Nájera.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
28 novembre. Burgos.– Raimundus, cancellarius regis, scripsit.

1172

1er janvier. Alcalá de Henares.– Raymundus, cancellarius regis, scripsit hanc cartam.
15 janvier. Medinaceli.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
22 janvier. Huete.– Raymundus, cancellarius regis, scripsit.
7 février. Toledo.– Raymundus, cancellarius regis, scripsit hanc cartam.
10 mai. Palencia.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
5 novembre. Burgos.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
18 décembre. Atienza.– Raimundus, cancellarius regis, scripsit.

1173

27 février. Buitrago.– Petrus, notarius regis, scripsit.
30 mars. Toledo.– Petrus, regis notarius, hanc cartam scripsi.
3 avril. Madrid.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
11 avril. Avila.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
11 avril. Avila.– Petrus, regis notarius, scripsit.
28 avril. Burgos.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
28 juin. Medina.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
30 juillet. Segovia.– Et ego rex Aldefonsus hanc cartam, meo iussu a notario meo factam, roboro et confirmo […] Raimundo cancellario regis existente, Helias scripsit hanc cartam.
31 juillet. Enciso.– Raimundo, existente regis cancellario, Helias, eius notarius, scripsit.
4 août. Muñó.– Raimundo, cancellarius regis, scripsit.
6 août. Burgos.– Raimundo cancellario regis existente, Helias, notarius eius, scripsit.
18 septembre. Artajona.– Et ego rex Aldefonsus, qui hanc cartam fieri iussi, manu mea roboro et confirmo […] Raimundus, existente regis cancellario, Helias eiusdem notarius scripsit.
23 octobre. Fresneda.– Petrus, regis notarius, R. existente cancellario, scripsit.
1er décembre. Belorado.– Raimundus, cancellarius regis, scripsit.
14 décembre. Burgos.– Raimundus existente cancellario, Veremundus, notarius regis, conf.
28 décembre. Maderuelo.– Raimundus, cancellarius regis, scripsit.

1174

9 janvier. Arévalo.– Petrus, regis notarius, Ramundo existente cancellario, scripsit.
9 janvier. Arévalo.– Petrus, regis notarius, Ramundo existente cancellario, scripsit.
20 janvier. Arévalo.– Petrus, regis notarius, R. existente cancellario, scripsit.
15 février. Toledo.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
16 février. Toledo.– Petrus, regis notarius, Ramundo existente cancellario, scripsit.
23 février. Toledo.– Raimundo existente cancellario.
25 février. Toledo.– Petrus, regis notarius, Raymundo existente cancellario, scripsit.
4 mars. Toledo.– Petrus, regis notarius, scripsit.
31 mars. Segovia.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
30 avril. Medinaceli.– Raimundo existente cancellario, Petrus hanc cartam exarauit.
mai. San Esteban de Gormaz.– Raimundo existente cancellario, Petrus hanc cartam exarauit.
mai. Pinilla.– Reimundo manente cancellario, Petrus hanc cartam exarauit.
mai-juillet ?.– Ramundus, regis cancellarius, testis.
12 août. Belorado.– Raymundus existente cancellario Petro hanc cartam exarauit.
15 août. Burgos.– Raimundus, cancellarius regis, scripsit.
28 août. Burgos.– Raimundo existente cancellario, Veremundus, notarius regis, scripsit.
18 novembre. Fuentidueña.– Petrus, regis notarius, scripsit.

1175

fin janvier ?.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
20 février. Soria.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
20 février. Soria.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
24 février. San Esteban de Gormaz.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
4 mars. Burgos.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
8 mars. Toledo.– Petrus de la Cruce, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
15 avril. Avila.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scribsit.
9 mai. Medina.– Raimundo existente cancellario, Petrus hanc cartam scripsit.
13 mai. Cuéllar.– Petrus, regis notarius, Raymundo existente cancellario, scripsit.
18 mai. Medina.– Petrus, regis notarius, Raymundo existente cancellario, scripsit.
17 juillet. Santo Domingo de la Calzada.– Petrus, mandato Raimundi, regis cancellarii, hanc cartam exarauit.
Belorado.– Raimundus, regis cancellarius, scripsit.
juillet. Belorado.– Raimundus, cancellarius regis, hoc signum feci.
21 juillet. Belorado.– Raimundus, cancellarius regis, hoc signum feci.
23 juillet. Treviana.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
23 août. Medina.– Petrus, regis notarius, R. existente cancellario, scripsit.
23 août. Medina.– Petrus, regis notarius, R. existente cancellario, scripsit.
août. Medina.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
17 septembre. Palencia.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
26 septembre. Valladolid.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
2 octobre. Valladolid.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
17 novembre. Segovia.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
17 novembre. Segovia.– Petrus, regis notarius, Raymundo existente cancellario, scripsit.

1176

30 janvier. Toledo.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
31 janvier. Toledo.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
31 janvier. Toledo.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
février. Toledo.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
9 février. Toledo.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
9 février. Toledo.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
25 février. Toledo.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
29 février. Toledo.– Petrus de la Cruce, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit
février. Talamanca.– Petrus de la Cruce, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
5 mars. Talamanca.– Petrus de la Cruce, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
28 mars. Fresno.– Ioannes magister, Raymundo existente cancellarius, scripsit.
24 avril. Ayllón.– Iohannes, magister, Raimundo cancellario existente, scripsit.
27 avril. Sepúlveda.– Raimundus, regis cancellarius, hoc signum fecit. Iohannes, magister, Raimundo existente cancellarius, scripsit.
15 mai. San Esteban.– Ioannes Magister, Raimundo existente cancellario, scripsit.
15 mai. San Esteban.– Raimundus, regis cancellario, hoc signum fecit. Iohannes magister, Raimundo existente cancellarius, scripsit.
juin. Soria.– Iohannes, Raimundo existente cancellario, scripsit.
22 juin. Soria.– Petrus de la Cruce, regis notarius, Raimundo existente cancellario.
29 juin. Soria.– Petrus de la Cruce, regis notarius, Raimundo existente cancellario.
juillet. Belorado.– Raimundus, cancellarius regis, scripsit et hanc cartam roborauit et confirmauit.
juillet. Calahorra.– Petrus de la Cruce, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
21 juillet. Antelena-Navarrete.– Petrus, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
22 août. Nájera.– Petrus de la Cruce, regis notarius, fecit hanc scribere, Raimundo existente cancellario.
23 août. Nájera.– Petrus de la Cruce, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
26 août. Belorado.– Petrus de la Cruce, regis notarius, Raimundo existente cancellario, hanc scribere iussit.
6 septembre. Bujedo de Campanares.– Petrus de la Cruce, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
16 septembre. San Cristobal de Ibeas.– Petrus de la Cruce, regis notarius, conf. Raimundo existente cancellario hanc scripti tare iussit.

1177

15 février. Siège de Cuenca.– Petrus de la Cruce, regis notarius, Raimundo existente cancellario, hanc scribi iussit.
4 mars. Siège de Cuenca.– Petrus de la Cruce, regis notarius, R. existente cancellario, scripsit.
18 mars. Siège de Cuenca.– Petrus de la Cruce, regis notarius, Raimundo existente cancellario, hanc scribere iussit.
4 avril. Siège de Cuenca.– Petrus de Sancta Cruce, regis notarius, R. existente cancellario, hanc scribere iussit.
23 mai. Siège de Cuenca.– Petrus de la Cruce, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scribere iussit.
23 juin. Siège de Cuenca.– Petrus de la Cruce, regis notarius, Raimundo existente concellario (sic), hanc scribere iussit.
15 juillet. Siège de Cuenca.– Petrus de la Cruce, regis notarius, existente cancellario, scripsit.
18 juillet. Siège de Cuenca.– Petrus de la Cruce, regis notarius, R. existente cancellario, scripsit.
Siège de Cuenca.– Petrus de la Cruce, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
23 juillet. Siège de Cuenca.– Petrus de la Cruce, regis notarius, R. existente cancellario, scripsit.
23 août. Siège de Cuenca.– Petrus de la Cruce, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
14 septembre. Cuenca.– Petrus de la Cruce, regis notarius, R. existente cancellario, scripsit.
1er octobre. Cuenca.– Petrus de la Cruce, regis notarius, R. existente cancellario, scripsit.

1178

29 janvier. Burgos.– Petrus de la Cruce, regis notarius, Raimundo existente cancellario, scripsit.
février. Burgos.– Magister Iohanne Ruderici existente cancellario scripsit.
mars. Palencia.– Petrus de la Cruce, regis notarius, R. existente cancellario, scripsit.
avril 10. Cuenca.– Petrus de la Cruce, regis notarius, W. Toletano archidiacono existente cancellario, scripsit.
12 mai. Cuéllar.– Petrus de la Cruce, regis notarius, V. de Astaforti, Toletano archidiacono, existente cancellario, scripsit.
21 mai. Valladolid.– Petrus de la Cruce, regis notarius, Willelmo de Hasta forti, Toletano archidiacono, existente cancellario, scripsit.
23 juillet. Belorado.– Petrus de Sancta Cruce, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
13 août. Carrión.– Petrus de la Cruce, regis notarius, domno Petro de Cardona iam prescripto existente cancellario, scripsit.
13 août. Carrión.– Petrus de la Cruce, regis notarius, domino Petro de Cardona iam prescripto existente cancellario, scripsit.
2 septembre. Burgos.– Petrus de Cardona hanc scriui iussit, se existente cancellario.
30 septembre. Simancas.– Magister Geraldus, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
novembre. Valladolid.– Magister Geraldus, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
19 décembre. Medina del Campo.– Magister Geraldus, notarius regis, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
19 décembre.– Magister Geraldus, notarius regis, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
30 décembre. Arévalo.– Magister Geraldus, notarius regis, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.

1179

17 janvier. Toledo.– Magister Geraldus, notarius regis, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
13 février. Toledo.– Magister Iohannes, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
8 mars. Toledo.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona, existente cancellario, scripsit.
9 mars. Toledo.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
20 mars. Huerta.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
20 mars. Cazola.– Signum Berengarii de Parietibus, qui hanc cartam scripsit mandato supradictorum regum.
20 mars. Cazola.– Magister Geraldus, notarius regis Castelle, hanc cartam scripsit.
18 avril. Villafranca de Montes de Oca.– Magister Iohannes, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit et conf.
19 avril. Villanueva de Arlanzón.– Magister Iohannes, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
30 avril. Toledo.– Egidius, cancellarius regine, hoc scribere fecit.
9 septembre. Palencia.– Magister Geraldus, notarius regis, Petro de Cardona existente cancellario, hanc cartam scripsit.
13 septembre. Palencia.– Magister Geraldus, notarius regis, Petro de Cardona existente cancellario, hanc cartam scripsit.
17 septembre. Valladolid.– Magister Geraldus, notarius regis, Petro de Cardona existente cancellario, hanc cartam scripsit.
13 octobre. Albelda.– Magister Iohannes, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
24 novembre. Nieva.– Magister Geraldus, notarius regis, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.

1180

12 janvier. Carrión.– Magister Geraldus, regis notarius, in Castella existente cancellario, scripsit.
13 janvier. Carrión.– Magister Geraldus, regis notarius, in Castella existente cancellario, scripsit.
27 janvier. Burgos.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
25 mars. Monforte.– Magister Geraldus, notarius regis, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
2 avril. Cuenca.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
24 avril. Sahagún.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
7 mai. Sahagún.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
16 mai. Sahagún.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
10 juin. Nájera.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
18 juin. Nájera.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
18 juin. Nájera.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
23 juin. Santo Domingo de la Calzada.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
27 juin. Burgos.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
12 juillet. Ayllón.– Magister Gerardus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
16 août. Palencia.– Petrus de Cardona, chancellarius regis.
19 août. Gatón de Campos.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
10 novembre. Cuenca.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
16 décembre. Toledo.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
20 décembre. Toledo.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.

1181

3 janvier. Toledo.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
5 janvier. Toledo.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
15 janvier. Toledo.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
16 janvier. Toledo.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
27 février. Castronuño.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
28 février. Tordesillas.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
21 mars. Medina de Rioseco.– Ego Magister Geraldus, regis Aldefonsi notarius, Petro de Cardona eiusdem existente cancellario, per mandatum amborum predictorum regum hanc cartam scripsi.
2 avril. Castrogeriz.– Magister Iohannes, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
7 avril. Burgos.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
21 avril. Burgos.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
23 avril. Burgos.– Magister Iohannes, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
1er mai. Burgos.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
14 mai. Burgos.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
31 mai. Carrión.– Magister Iohannes, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
13 juillet. Atienza.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
31 juillet. Atienza.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
11 août. Atienza.– Magister Iohannes, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
12 août. Ayllón.– Magister Iohannes, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
12 août. Ayllón.– Magister Iohannes, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
1er septembre. Segovia.– Magister Iohannes, regis notarius, Petro de Cardona existente cancellario, scripsit.
9 septembre. Segovia.– Magister Giraldus, regis notarius, Petro de Cardona, Toletane ecclesie electo, existente cancellario, scripsit.
13 novembre. Avila.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona, Toletane ecclesie electo, existente cancellario, scripsit.
15 novembre. Avila.– Magister Giraldus, regis notarius, Petro de Cardona, Toletane ecclesie electo, existente cancellario, scripsit.
7 décembre. Cuenca.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona, Toletane ecclesie electo, existente cancellario, scripsit.

1182

20 mars. Carabaña.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona, Toletane ecclesie electo, existente cancellario, scripsit.
28 mars. Talavera.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona, Toletane ecclesie electo, existente cancellario, scripsit.
30 mars. Talavera.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona, Toletane ecclesie electo, existente cancellario, scripsit.
12 avril. Toledo.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona, Toletane ecclesie electo, existente cancellario, scripsit.
12 mai. Toledo.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona, Toletane ecclesie electo, existente cancellario, scripsit.
4 août. Toledo.– Magister Geraldus, regis notarius, Petro de Cardona, existente cancellario, scripsit.
30 septembre. Toledo.– Magister Geraldus, regis notarius, scripsit.
7 novembre. Burgos.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterio Roderici existente cancellario, scripsit.
15 décembre. Medina de Rioseco.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterio Roderici existente cancellario, scripsit.
20 décembre. Medina de Rioseco.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
25 décembre. Medina de Ríoseco.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.

1183

26 janvier. Urueña.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
28 février. Cuéllar.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
12 mars. Burgos.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
17 mars. Burgos.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
13 avril. Burgos.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
13 avril. Burgos.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
7 mai. Burgos.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
13 mai.– Dompnus Goterrius, chancellarius regis, qui hanc cartam exarare fecit, testis. Et magister Mica, domini regis notarius, scripsit, testis.
24 octobre. Cuenca.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
14 novembre. Toledo.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
2 décembre. Toledo.– Magister Geraldus, regis notarius, Gutterio Roderici existente cancellario, scripsit.
7 décembre. Toledo.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
20 décembre.– Magister Mica, regis notarius, scripsit.
24 décembre. Zorita.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.

1184

13 janvier. Burgos.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
14 janvier. Burgos.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
28 janvier. Burgos.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
3 février. Burgos.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
23 mars. Belvis.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
mars. Belvis.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
24 mai. Soria.– Geraldus, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
6 août. Agreda.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
6 août. Agreda.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
27 septembre. Carrión.– Magister Geraldus, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
9 octobre. Burgos.– Magister Geraldus, regis notarius et Palentinus archidiaconus, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
1er décembre. Nájera.– Magister Geraldus, regis notarius et Palentinus archidiaconus, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
12 décembre. Calahorra.– Magister Geraldus, regis notarius et Palentinus archidiaconus, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
13 décembre. Calahorra.– Magister Geraldus, regis notarius et Palentinus archidiaconus, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.

1185

14 avril. Alconchel.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
22 avril. Uclés.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
4 juin. Talavera.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
6 juin. Talavera.– Magister Micha, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
7 juin. Talavera.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
8 juin. Talavera.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
17 juin. Talavera.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
26 août. Toledo.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
10 septembre. Toledo.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
16 octobre. Urueña.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
18 octobre. Valdehumos.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
15 novembre. San Esteban.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
18 novembre. Burgos.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
7 décembre. Almazán.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
18 décembre. San Esteban.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
19 décembre. San Esteban.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.

1186

16 janvier. Agreda.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
21 janvier. Agreda.– Petrus de Blandis, notarius domini regis Aragonis. Magister Mica, domini A. regis Castelle notarius, presente et asistente eodem Petro de Blandis, notario regis Aragonis, hanc cartam scripsit.
28 janvier. Soria.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
20 avril. Talavera.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
21 avril. Trujillo.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
8 mai. Trujillo.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
11 mai. Toledo.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
12 juin. Ambrosia (Plasencia).– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
21 juillet. Toledo.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
28 juillet. Toledo.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
1er septembre. San Esteban de Gormaz.– Magister Micha, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
5 octobre. Berdejo.– Ego Petrus de Blandis, notharius domini regis Aragonis, presente et teste magistro Mica, nothario domini regis Castelle, hanc cartam scripsi, et sum testis, et feci hoc signum.
18 octobre. Buitrago.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
4 décembre. Plasencia.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
6 décembre. Plasencia.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.

1187

2 janvier. Toledo.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
9 avril. Uclés.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
12 avril. Uclés.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
13 mai. San Esteban.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
15 mai. San Esteban.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
27 mai. Burgos.– Emeterius Roderici, vicecancellarius, scripsit.
1er juin. Burgos.– Magister Mica, regis notarius, Guterio Roderici existente cancellario, scripsit.
2 juin. Burgos.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
7 juin. Burgos.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
10 juin. Burgos.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
18 juin. Burgos.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scribsit.
19 juin. Burgos.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
21 juin. Burgos.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
21 juin. Burgos.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
21 juin. Burgos.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
8 juillet. Burgos.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
11 juillet. Burgos.– Magister Michael, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
25 octobre. Burgos.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
3 novembre. Peñafiel.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
11 novembre. Moral de la Reina.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.

1188

12 février. Tolède.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
13 février. Tolède.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
4 mars. Plasencia.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
10 mars. Plasencia.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
13 mars. Plasencia.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
30 mars. Plasencia Magister Michael, domini regis notarius, scripsi iussu utriusque partis.
6 avril. Plasencia.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scribsit.
15 avril.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
avril 23. Seligenstadt.– Data apud Saligestad per manum Ruodulfi, imperatoris aule prothonotarii, presente Iohanne, imperalis aule cancellario.
25 avril. Tolède.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scribsit.
19 mai. Soto Hermoso.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scribsit.
4 juillet. Carrión.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scribsit.
26 août. Valladolid.– Petrus Antonini, scriptor, testis.
29 septembre. Tolède.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scribsit.
13 octobre. Cuenca.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
1er novembre. Aceca.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scribsit.
1er novembre. Aceca.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scribsit.
21 décembre. Tolède.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
22 décembre. Tolède.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit et confirmat.
26 décembre. Tolède.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.

1189

22 janvier. Tolède.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
7 février. Tolède.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
8 février. Tolède.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
23 avril. Belorado.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
30 avril. Belorado.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
9 mai. Burgos.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
11 mai. Burgos.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
11 mai. Burgos.– Magister Micael, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, me scripsit.
15 mai. Burgos.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
18 mai. Carrión.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
18 juin. Tolède.– Magister Micha, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
18 juin. Tolède.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
22 septembre. Tolède.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
24 septembre. Uclès.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
18 octobre. Cuenca.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
2 décembre. Cuenca.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
30 décembre. Cuenca.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.

1190

17 janvier. Cuenca.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
12 février. Alberquería de Martín Quendul.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
20 février. San Isidro de Dueñas.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
Palencia.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
10 mars. Palencia.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
17 mars. Palencia.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
17 mars. Palencia.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
22 mars. Palencia.– Magister Mica, notarius regis, scripsit, Guterrio Roderici existente cancellario.
25 mars. Palencia.– Magister Michael, regis notarius, Gutterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
10 avril. Moral de la Reina.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
11 mai. Tudela.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
26 juin. Burgos.– Magister Mica, regis notarius, Gutterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
27 juin. Burgos.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
30 juin. Burgos.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
15 juillet. Burgos.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
23 juillet. Burgos.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
24 juillet. Burgos.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
10 août. Coriel.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
Almazán.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
1er décembre. Tolède.– Magister Micca, domini regis notarius, Gutterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
3 décembre. Tolède.– Magister Mica, domini regis notarius, Gutterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
15 décembre. Madrid.– Magister Mica, domini regis notarius, Gutterrio Roderici existente cancellario, scripsit.

1191

30 mars. Palencia.– Magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
1er avril.– Magister Mica, domini regis notarius, Gutterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
1er avril.– Magister Mica, domini regis notarius, Gutterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
5 avril. Carrión.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
20 avril. Carrión.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
15 mai. Palencia.– Magister Mica, domini regis notarius, Gutterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
13 juin. San Esteban.– Magister Mica, domini regis notarius, Gutterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
29 juin. Hita.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterio Roderici existente cancellario, scripsit.
6 juillet. Hita.– Magister Mica, domini regis notarius, Gutterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
11 juillet. Tolède.– Magister Mica, domini regis notarius, Gutterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
17 septembre. Valladolid.– Magister Mica, regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scribsit.
12 octobre. Calatañazor.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
29 octobre. Ramaga.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
22 novembre. Olmedo.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.

1192

2 février. Tolède.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
11 février.Tolède.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
12 février. Tolède.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
13 février, Tolède.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
17 février, Tolède.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scribsit.
16 mars. Valladolid.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
18 mars. Valladolid.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
1er avril, Valladolid.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
10 avril. Valladolid.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
12 avril. Valladolid.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
24 avril. Burgos.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
24 mai. Tordehumos.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
25 mai. Tordehumos.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
29 mai. Carrión.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
5 juin. Burgos.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
26 juin. Burgos.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterio Roderici existente cancellario, scripsit.
30 juin. Burgos.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterio Roderici existente cancellario, scripsit.
4 juillet. Burgos.– Magister Micha, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
8 juillet. Burgos.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
9 juillet. Burgos.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
10 juillet. Burgos.– Magister Mica, domini regis notarius, Gutterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
10 juillet. Burgos.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
10 juillet. Covarrubias.– Magister Mica, domini regis notarius, Gutterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
13 août. Alcubilla.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
22 août. Caravias (Atienza).– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.
8 décembre. Corril.– Magister Mica, domini regis notarius, Guterrio Roderici existente cancellario, scripsit.

1193

16 février. Tolède.– Didacus Garsie, domini regis cancellarius, hoc priuilegium scribi iussit. Lupus, eius notarius, iussu dictantis cancellarii, cartam istam celeriter denotauit.
20 février. Alarcos.– Didacus Garsie, domini regis cancellarius, hoc priuilegium scribi iussit. Magister Almericus, cancellarii notarius, hanc cartam denotauit.
20 février. Tolède.– Didacus Garsie, regis cancellarius, hoc previlegium scribi iussit. Magister Almericus, cancellarii notarius, hanc cartam denotauit.
5 mars. Avila.– Didacus Garsie, regis cancellarius, hoc priuilegium scribi iussit. Rodoricus Pauli, dictantis cancellarii, hanc cartam denotauit.
1er avril. Valladolid.– Didacus Garsie, regis cancellarius, hoc priuilegium scribi iussit. Iohannes Dominici, iussu cancellarii, hanc cartam denotauit.
3 mai. Ebán.– Lupus eius notarius, iussu cancellarii, hoc priuilegium celeriter denotauit.
4 mai. Ebán.– Lupus eius notarius, iussu cancellarii, hoc priuilegium celeriter denotauit.
10 juin. Burgos.– Didacus Garsie, regis cancellarius, hoc priuilegium scribi iussit […] Rodericus Pauli, iussu cancellarii, hanc cartam denotauit.
26 juin. Burgos.– Didacus Garsie, regis cancellarius, hoc priuilegium scribi iussit […] Rodericus Pauli, iussu cancellarii, hanc cartam denotauit.
28 juillet. Burgos.– Didacus Garsie, regis cancellarius, hoc priuilegium scribi iussit […] Rodericus Pauli, iussu cancellarii, hanc cartam denotauit.
17 décembre. Carrión.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, hanc cartam scripsit.

1194

29 janvier. Brihuega.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
14 avril. Urueña.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
24 avril. Palencia.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
28 avril. Burgos.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
1er juin. Tolède.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Micha, domini regis notarius, scripsit.
26 juillet. Cevico.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
18 octobre. Alarcos.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
23 novembre. Tolède.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
24 novembre. Tolède.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
27 novembre. Tolède.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
28 novembre. Tolède.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
14 décembre. Carrión.– Petrus scripsit.

1195

13 janvier. Carrión.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Micael, domini regis notarius, scripsit.
13 janvier. Carrión.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
26 janvier. Carrión.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
27 janvier. Carrión.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
30 janvier. Palenzuela.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
31 janvier. Muñó.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
22 février. Cuenca.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
6 mars. Añover del Tajo.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
15 avril. Valladolid.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
7 mai. Deza.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
28 juillet. Toledo.– Magister Micha, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
10 septembre. Siguenza.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
8 décembre. Palencia.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.

1196

7 janvier. Burgos.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
5 février. Palencia.– Didaco Garsie existente cancelario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
29 mars. Lagunillas.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
4 avril. Peñafiel.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
23 avril. Olmedo.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
21 août. Palazuelos de Vedija.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
25 août. Valladolid.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
18 décembre. San esteban.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.

1197

13 janvier. San Miguel de Sortello.– Didaco Garsie existente cancellario, magister Mica, domini regis notarius, scripsit.
6 mars. Palencia.– Magister Mica, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
18 août. Valladolid.– Didaco Garsie, existente cancellario, Dominicus, regis notarius, scripsit.

1198

25 janvier. Burgos.– Didaco Garsie, Petrus, domini regis Castelle notarius, scripsit.
11 avril. Burgos.– Didaco Garsie existente cancellario, Petrus, domini regis notarius, scripsit.
8 mai. Palencia.– Didaco Garsie existente cancellario, Petrus, domini regis notarius, scripsit.
8 mai. Palencia.– Didaco Garsie existente cancellario, Petrus, domini regis notarius, scripsit.
20 mai. Calatayud.– Facta carta apud Calataiub […] Scripta per manum Iohannis Beraxensis, domini regis Aragonis notarii.
7 octobre. Calabazanos.– Didaco Garsie existente cancellario, Petrus, domini regis notarius, scripsit.
1er novembre. Solerana.– Didaco Garsie existente cancellario, Dominicus, domini regis notarius, scripsit.
28 novembre. Soria.– Didaco Garsie existente cancellario, Petrus, domini regis notarius, scripsit.
15 décembre. Atienza.– Didaco Garsie existente cancellario, Petrus, domini regis notarius, scripsit.

1199

6 janvier. Peñafiel.– Didaco Garsie existente cancellario, Petrus, domini regis notarius, scripsit.
24 février. Plasencia.– Didaco Garsie existente cancellario, Dominicus, domini regis notarius, scripsit.
3 avril. Almazán.– Didaco Garsie existente cancellario, Dominicus, domini regis notarius, scripsit.
1er mai. Arcos.– Didaco Garsie existente cancellario, Petrus, domini regis notarius, scripsit.
6 mai. Pancorbo.– Didaco Garsie existente cancellario, Petrus, domini regis notarius, scripsit.
31 août. Siège de Vitoria.– Didaco Garsie existente cancellario, Dominicus, domini regis notarius, scripsit.
8 décembre. Palencia.– Didaco Garsie existente cancellario, Petrus, domini regis notarius, scripsit.
14 décembre. Burgos.– Didaco Garsie existente cancellario, Petrus, Domini regis notarius, scripsit.
22 décembre. Vitoria.– Didaco Garsie existente cancellario, Dominicus, domini regis notarius, scripsit.

1200

28 janvier. Burgos.– Didacus Garsie existente cancellario, Petrus, domini regis notarius.
17 mars. Burgos.– Didaco Garsie existente cancellario, Petrus, domini regis notarius.
21 mai. Segovia.– Didaco Garsie existente cancellario, Dominicus, domini regis notarius, scripsit.
5 juin. Burgos.– Didaco Garsie existente cancellario, Dominicus, domini regis notarius, scripsit.
14 juillet. Logroño.– Didaco Garsie existente cancellario, Dominicus, domini regis notarius, scripsit.
25 octobre. Atienza.– Didaco Garsie existente cancellario, Dominicus, domini regis notarius, scripsit.
28 octobre.– Didaco Garsie existente cancellario, Petrus, domini regis notarius, scripsit.
7 décembre. Alarcón.– Didaco Garsie existente cancellario, Dominicus, domini regis notarius, scripsit.
31 décembre. Tolède.– Didaco Garsie existente cancellario, Petrus, domini regis notarius, scripsit.

1201

3 janvier. Didaco Garsie existente cancellario, Petrus, domini regis notarius, scripsit.
16 janvier. Tolède.– Didaco Garsie existente cancellario, Petrus, domini regis notarius, scripsit.
22 février. Valladolid.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
6 mars. San Esteban.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
18 avril. Almazán.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
9 mai. San Esteban.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
17 mai. San Esteban.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
17 mai. San Esteban.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
29 mai. Peñafiel.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
10 juin. Valladolid.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
10 juin. Valladolid.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
5 août. Segovia.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
12 septembre. Burgos.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
3 octobre. Burgos.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
11 décembre. Burgos.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
22 décembre. Burgos.– Dominicus, domini regis notarius, scripsit.

1202

18 janvier. San Esteban.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
19 mars. Burgos.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
8 avril, Ayllón.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
24 mai. San Esteban.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
25 mai. San Esteban.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
10 juin. Soria.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
23 juillet. Burgos.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
25 juillet. Burgos.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
20 août. Burgos.– Dominicus, domini regis notarius, conf., Didaco Garsie existente in cancellaria, scripsit.
22 août. Burgos.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
5 octobre. San Esteban.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
21 octobre. Cuenca.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
25 octobre. Cuenca.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
17 novembre.– Iohannes castellanus me scripsit.
13 décembre. Tolède.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
24 décembre. Tolède.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.

1203

4 janvier. Tolède.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
1er avril. Carrión.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
14 avril. San Esteban.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
15 avril. San Esteban.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
18 avril. Palencia.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
28 avril. Palencia.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
11 mai. Atienza.– Petrus, domini regis notarius, scripsit.
11 mai. Torre del Rey (Atienza).– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
13 mai. San Esteban.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
19 mai. Atienza.– Petrus scriptor, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
19 mai. Atienza.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
juin. Montuenga, hameau de Medinaceli.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
28 juin. San Esteban.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
9 juillet. Burgos.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
21 juillet. Almazán.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
13 août. Carrión.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
14 août. Carrión.– Bernardus notuit.
18 août. Cea.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
14 octobre. Carrión.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.

1204

30 janvier. Segovia.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
26 février. Valladolid.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
1er avril. Valladolid.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
6 mai. Valladolid.– Petrus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
3 juillet. Castro Nuño.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
31 août. Segovia.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
7 septembre. Segovia.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
10 novembre. San Esteban.– Didacus Garsie, existente cancellario, Dominico scriptore regis notario, Paschasius, eiusdem regis subnotarius, scripsit.
7 décembre. Fuentidueña.– Didaco Garsie existente cancellario, Dominicus, domini regis notarius, scripsit.

1205

5 février. Valladolid.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
17 février. Valladolid.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
17 février. Valladolid.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
19 mai. Segovia.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
27 mai. Riba.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
19 août.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
12 octobre. Burgos.– Dominico, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Pascasius, regis subnotarius, iusu eiusdem regis, scripsit.
15 octobre. Frías.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
23 octobre. San Sebastián.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.

1206

26 mars. Cabreros.– Didaco Garsie existente cancellario, Dominicus regis notarius, scribi fecit.
29 avril. Berlanga.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scribi precepit.
22 mai. Burgos.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
3 juin. Burgos.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit et fecit.
7 juin. Burgos.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
19 juin. Burgos.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
30 juin. Frías.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
1er juillet. Frías.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
1er juillet. Frías.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
3 juillet. Vitoria.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.

1207

3 février. Alarcón.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
3 février. Alarcón.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
22 février. Huete.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
8 mars. Hita.– Dominicus, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
14 mars. Atienza.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
16 mars. Atienza.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
29 avril. Belorado.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
3 mai. San Esteban.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
12 mai. Carrión.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
25 mai. Burgos.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Valleoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
27 mai. Burgos.– Didaco Garsie existente cancellario, Petrus Sancii, domini regis subnotarius, scripsit.
25 septembre. San Esteban.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
25 octobre. Brihuega.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
30 novembre. Palencia.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.

1208

31 janvier. Soria.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
25 février. Buitrago.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
16 mars. Palencia.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi iussit.
21 mars. Burgos.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi iussit.
29 mai. Burgos.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
23 septembre. Burgos.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
11 novembre. Talavera.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, fecit scribi.
17 novembre. Escalona.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribere fecit.
12 décembre. Segovia.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
14 décembre. Cuenca.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
20 décembre. Borcalfaro.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Valleoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.

1209

5 janvier. Talavera.– Dominicus, domini regis notarius, abba Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, Iohanni subnotario scribere iussit.
24 janvier. Peñafiel.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
4 mars. Valladolid.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
13 mars. Peñafiel.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi iussit.
17 mai. Burgos.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
27 mai. Burgos.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptori scribere iussit.
28 mai. Burgos.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptori subnotario scribere iusit.
18 juin. Valladolid.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, Dominicus Aluari scribere iussit.
27 juin. Valladolid.– Fernando, compostellano decano, regis cancellario existente, Gundissalus scripsit.
15 juillet. Burgos.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, Dominico Alvari scribere iussit.
15 jullet. Burgos.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, Dominico Aluari scribere iussit.
17 juillet. Belorado.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, I. subnotario scribere mandauit.
19 août. Vitoria.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, Dominico Aluari subnotario scribere iussit.
20 septembre. Castro Urdiales.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, I. subnotario scribere mandauit.
6 novembre. Burgos.– Johannes Gundissalui titulauit.

1210

13 janvier. Tolède.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptore, eiusdem regis subnotario, scribere precepit.
19 janvier. Moratalaz.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, Iohanni subnotario scribere fecit.
20 janvier. Moratalaz.– Dominicus, domini regis notarius, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, Dominico Aluari subnotario scribere iussit.
25 février. Coriel.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
10 mars. Avila.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptori, scribere iussit.
20 mars. Moñivas.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptori scribere iussit.
5 avril. Segovia.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptori, scribere iussit.
14 mai. Viana.– Petro Vida exprimente. Johannes scrib.
16 mai. Cuenca.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, I. subnotario scribere iussit.
29 juin. San Esteban.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptori scribere iussit.
27 août. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Iohanne eiusdem regis subnotario scribere iussit.
1er septembre. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, I. subnotario scribere iussit.
12 septembre. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptori, scribere iussit.
1210.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Dominico Aluari subnotario scribere iussit.

1211

28 février. San Esteban.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, I. eiusdem regis subnotario scribere iussit.
25 juin. Cuenca.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, I. eiusdem regis subnotario scribere iussit.
5 juillet. Huete.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptore scribere iussit.
6 juillet. Huete.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptori scribere iussit.
10 juillet. Segovia.– Dominicus Dominici, regis notarii, abbas Vallisoleti, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptor scribere iussit.
13 septembre. Escalona.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptori scribere iussit.
14 septembre. Maqueda.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Iohanni, eiusdem regis subnotario, scribere mandauit.
13 octobre. Madrid.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptori, scribere iussit.
26 novembre. Alarcón.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Dominico Aluari subnotario scribere iussit.
26 novembre. Alarcón.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptori scribere iussit.
27 novembre. Alarcón.– Petrus Pontii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Dominico Aluari subnotario, scribere iussit.
28 novembre. Alarcón.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Johanne subnotario scribere mandauit.
29 novembre. Alarcón.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scribere iussit.

1212

22 janvier. Segovia.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Johanni subnotario scribere mandauit.
18 avril. Santa María de Hanoveque.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
15 mai. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scribi jussit.
15 juin. Tolède.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, iussit scribi.
31 octobre. Segovia.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
9 décembre. Solana.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
17 décembre. Burgos.– Petrus Poncii, regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Dominico Aluari subnotario scribere iussit.
27 décembre. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, I. scribere mandauit.
28 décembre. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scribere mandauit.

1213

5 juin. Guadalajara.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scribi fecit.
6 juin. Guadalajara.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.
28 juillet. Palencia.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Dominico Sancii scribere iussit.
31 juillet. Palencia.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Dominico Sancii scribere iussit.
19 août. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptori scribere iussi.
22 août. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptori scribere iussit.
23 août. Burgos.– Ego Petrus Poncii, regis notarius, qui huic facto interfui, Petrum scriptorem scribere iusi hanc cartam.
2 septembre. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptori scribere iussi.

1214

24 janvier. Tolède.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptori scribere mandavit.
6 avril. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Roderico scribere mandauit.
8 avril. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Roderico scribere iussit.
27 avril. Carrión.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Roderico scribere iussit.
7 mai. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptori scribere iussi.
3 juin. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Dominico Aluari scribere iussi.
4 juin. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Dominico Aluari, subnotario, scribere iussit.
22 juin. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Dominico Aluari subnotario, scribere iussit.
22 juin. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scribi iussit.
29 juin. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptori scribere iussit.
21 juillet. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Roderico scribere iussit.
21 novembre. Pareja.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptori scribere iussit.
5 novembre. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scribere iussit.
6 novembre. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garssie existente cancellario, Petro scriptori scribere iussit.
7 novembre. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garssie existente cancellario, Petro scriptori scribere iussit.
7 novembre. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garssie existente cancellario, Petro scriptori scribere iussit.
7 novembre. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garssie existente cancellario, Petro scriptori scribere iussit.
8 novembre. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garssie existente cancellario, Dominico Aluari subnotario scribere iussit.
19 novembre. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garssie existente cancellario, scribere iussit. 
18 décembre. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garssie existente cancellario, Petro scriptori scribere iussit.
20 décembre. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garssie existente cancellario, scribere iussit.

1215

18 janvier. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptore scribere iussit.
22 janvier. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Petro de Soria scribere iussit.
15 février. Burgos.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Dominico Aluari subnotario scribere iussit.
19 mars. Palencia.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptori scribere iussit.
19 mars. Palencia.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Petro scriptori scribere iussit.
21 avril. Avila.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, Petro scriptori scribere iussit.
28 avril. Segovia.– Petrus Poncii, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, hanc cartam scribere iussit.
1er mai. Cuéllar.– Rodericus Roderici existente cancellario, Dominicus Aluari scripsit.
18 juin. Soria.– Rodericus, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, Petro de Soria scribere iussit.
7 juillet. Palenzuela.– Rodericus, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, Petro de Soria scribere iussit.
4 septembre. Moral.– Rodericus, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, scripsit.
17 septembre. Valladolid.– Rodericus, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, Petro de Soria scribere iussit.
22 septembre. Valladolid.– Rodericus, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, Pedro de Soria scribere iussit.
26 septembre. Arévalo.– Rodericus, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, Petro de Soria scribere iussit.
26 septembre. Arévalo.– Rodericus, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, scribere iussit.
27 septembre. Arévalo.– Rodericus, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, Petro de Soria scribere iussit.
12 décembre. Arévalo.– Iohannes Didaci, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, scribi fecit.
20 décembre. Segovia.– Iohannes Didaci, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, conf.

1216

15 janvier. Madrid.– Rodericus, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, scripsit.
17 janvier. Segovia.– Iohannes Didaci domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, Petro de Soria scribere iussit.
Valladolid.– Rodericus, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, scribere iussit.
1er février. Castroverde.– Rodericus, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, scribi fecit.
18 février. Soria.– Rodericus, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, Petro de Soria scribere iussit.
6 mars. Soria.– Johannes Didaci, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, Dominico Aluari scribere iussit.
26 avril. Castrogeriz.– Rodericus, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, scribi fecit.
1er juin. Miranda.– Joannes Didaci, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, scribere iussit.
23 juin. Pancorbo.– Rodericus, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, scribere iussit Dominico Aluari.
12 juillet. Valladolid.– Rodericus, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, scribere iussit D. Al.
14 juillet. Valladolid.– Rodericus, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, scribere iussit.
4 octobre. Guadalajara.– Johannes Didaci, domini regis notarius, Roderico Roderici existente cancellario, scribere iussit.
29 décembre. Uclés.– Johannes Didaci, domini regis notarius, Dominico Aluari scribere iussit.

1217

8 janvier. Maqueda.– Didacus, domini regis cancellarius, conf. Stephanus, scriptor, cancellario precipiente, scripsit.
3 février. Talavera.– Domnus Didacus Garsie, cancellarius regis, conf. Didacus, domini regis notarius D. Al. scriptor scribere iussit.
17 février. Talavera.– Didacus Garsie, cancellarius regis curie, conf. Ioannes Didaci, domini regis notarius, scribi fecit.
31 mars. Valladolid.– Domnus Didacus Garsie, cancellarius regis, conf. Iohanne Didaci, domini regis notarius, Dominicus Aluari scripsit.
6 mai. Villalba del Alcor.– Iohannes Didaci, domini regis notarius, Dominico Aluari scribere iussit.
17 mai. Palencia.– Iohannes Didaci, domini regis notarius, scripsit.
6 septembre. Burgos. Stephanus, scriptor domini regis, [Iohanne] existente cancellario, scripsit.
7 novembre. Valladolid.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, Dominico Soriensi scribere mandauit.
26 novembre. Palencia.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, Petro de Soria scribere mandauit.
28 novembre. Palencia.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, Dominico Secobiensi scribi iussit.
28 novembre. Palencia.– Stephanus, domini regis scriptor, iussu cancellarii iam dicti, scripsit.
1er décembre. Palencia.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, Dominio Soriensi scribere mandavit.
2 décembre. Palencia.– Egidius iussu iam dicti cancellarii scripsit.
2 décembre. Palencia.– Iohannes, aule regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. Dominicus de Magaz iussu cancellarii scripsit.

1218

2 janvier. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. (1° col. de firmantes) […] Dominicus de Soria iussu cancellarii scripsit.
9 ? janvier. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. (1° col. de firmantes) […] Dominicus de Soria iussu cancellarii scripsit.
10 janvier. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. (1° col. de firmantes) […] Dominicus Petri Soriensis iussu cancellarii scripsit.
12 janvier. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. (1° col. de firmantes) […] Dominicus de Soria, iussu cancellarii, scripsit.
13 janvier. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. (1° col. de firmantes) […] Dominicus de Soria iussu cancellarii scripsit.
29 janvier. Medina.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. (1° col. de firmantes) […] Dominicus de Soria iussu cancellarii scripsit.
30 janvier. Olmedo.– Dominicus Soriensis iussu cancellarii scripsit.
14 mars. Talamanca.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. (1° col. de firmantes) […] Dominicus Secobiensis iussu iam dicti cancellarii scripsit.
24 mars. Toledo.– Rodericus, Toletanus sedis archiepiscopus, Hispaniarum primas, conf. Egidius iussu [cancellari scripsit]
2 mai. Guadalajara.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, confirmat. Dominicus Petri iussu cancellarii scripsit.
6 mai. Pinilla.– Iohannes, domini regis cancellarius et abbas Sancti Emeterii, conf.. Dominicus Petri iussu cancellarii scripsit.
19 mai. Soria.– Dominicus Aluari iussu cancellarii scripsit.
23 mai. Soria.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. […] Dominicus Petri iussu cancellarii scripsit
3 juillet. Palencia.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. […] Dominicus de Soria iussu cancellarii scripsit.
4 juillet. Palencia.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. […] Egidius iussu cancellarii scripsit.
8 août. Carrión.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. Egidius iussu cancellarii scripsit.
13 août. Carrión.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. […] Egidius de conssenssu cancellarii scripsit.
25 août. Medina.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. […] Dominicus Petri iussu cancellarii scripsit.
28 septembre. Montealegre.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. […] Dominicus Petri, iussu cancellarii scripsit.
29 septembre. Montealegre.– Iohannes, regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. […] Egidius iussu cancellarii scripsit.
29 septembre. Montealegre.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, confirmat. Cuius iussu Dominicus Iohannis notavit.
29 septembre. Montealegre.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. Dominicus de Soria iussu cancellarii scripsit.
29 septembre. Montealegre.– Iohannes, regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf.
29 septembre. Montealegre.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, confirmat […] Egidius iussu cancellarii scripsit.
10 octobre. Montealegre.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. […] Dominicus de Soria iussu cancellarii scripsit.
22 novembre. Valladolid.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. Egidius iussu cancellarii scripsit.
28 novembre. Valladolid.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. […] Stephanus, scriptor regis, scripsit.
30 novembre. Valladolid.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. […] Dominicus Secobiensis iussu cancellarii scripsit.
30 novembre. Valladolid.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. […] Egidius, iussu cancellarii scripsit.
6 décembre. Valladolid.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. […] Egidius, iussu cancellarii scripsit.
25 décembre. Valladolid.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. […] Dominicus de Soria iussu cancellarii scripsit.

1219

3 février. Saldaña.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. […] Egidius, iussu cancellarii scripsit.
12 février. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. […] Egidius, iussu cancellarii scripsit.
17 février. Burgos.– Dominicus Alvari iussu cancellarii scripsit.
20 février. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. […] Egidius, iussu cancellarii scripsit.
20 février. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. […] Egidius, iussu cancellarii scripsit.
7 mars. Valladolid.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. […] Egidius, iussu cancellarii scripsit.
19 mars. Coca.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. […] Egidius, iussu cancellarii scripsit.
22 mars. Coca.– Dominicus Aluari iussu cancellarii scribsit.
30 avril. Toledo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii. Dominicus Iohannis scripsit iussu dicti cancellarii.
15 mai. Toledo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Andrey, conf. […] Egidius, iussu cancellarii scripsit.
17 mai. Toledo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii […] Egidius iussu cancellarii scripsit.
18 mai. Toledo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. […] Egidius iussu cancellarii scripsit.
26 mai. Toledo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Anderii, conf. […] Egidius iusu cancellarii scripsit.
16 juin. Segovia.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Sancti Emeterii, Petro de Soria scribere mandauit.
22 juin. Valladolid.– Iohannes Didaci regis (sic), abbas Sancti Emeterii, conf. […] Dominicus Secobiensis iussu praedicti cancellarii scripsit.
30 juin. Dueñas.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Secobiensis iussu predicti cancellarii scripsit.
13 juillet. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti. Egidius iussu cancellarii, scripsit.
30 juillet. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Secobiensis iussu iam dicti cancellarii scripsit.
4 août. Valdefuentes.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Secobiensis iussu iam dicti cancellarii scripsit.
12 août. Santo Domingo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Secobiensis iussu predicti cancellarii scripsit.
20 août. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Egidius iussu iam dicti cancellarii scripsit.
23 août. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. Dominicus Soriensis iussu cancellarii scripsit.
12 décembre. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Egidius iussu iam cancellarii scripsit.
13 décembre. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. Stephanus scriptor iussu cancellarii, conf.
15 décembre. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius et abbas Vallisoleti, conf. […] Stephanus iussu cancellarii scripsit.
21 décembre. Muñó.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Soriensis iussu iam dicti cancellarii scripsit.

1220

6 janvier. Valladolid.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Secobiensis iussu iam dicti cancellarii scripsit.
6 janvier. Valladolid.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, confirmat […] Stephanus scriptor iussu cancellarii scripsit.
25 janvier. Segovia.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Soriensis iussu iam dicti cancellarii scripsit.
26 janvier. Segovia.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Secobiensis iussu iam dicti cancellarii scripsit.
30 janvier. Armentero.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Segoviensis iussu iam dicti cancellarii scripsit.
2 février. Avila.– Iohanne, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Secobiensis iussu iam dicti cancellarii scripsit.
29 février. Toledo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Egidius, iussu iam dicti cancellarii, scripsit.
2 mars. Toledo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Egidius iussu iam dicti cancellarii scripsit.
3 mars. Toledo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoletanus, conf. […] Egidius iussu iam dicti cancellarii scripsit.
11 avril. Huete.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Secobiensis iussu dicti cancellarii scripsit.
16 avril. Huete.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Secobiensis iussu iam dicti cancellarii scripsit.
16 avril. Huete.– Egidius iussu iam dicti cancellarii scripsit.
25 avril. Villar de Domingo García.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Egidius iuss iam dicti cancellarii scripsit.
29 avril. Zorita.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. Dominicus Secobiensis iussu iam dicti cancellarii scripsit
11 juin. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Egidius iussu iam dicti cancellarii scripsit.
15 juillet. Carrión.– Iohannes, domini regis cancellarius et abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Soriensis iussu iam dicti cancellarii, scripsit.
18 juillet. Carrión.– Iohannes domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Secobiensis iussu cancellarii scripsit.

1221

26 janvier. Estépar.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti. Egidius iussu iam dicti cancellarii, scripsit.
9 février. Agreda.– M. regis notarius, auctoritate domini Nicholay, Palentini archidiaconi, regis cancellarii, scripsit.
7 avril. Palencia.– Iohannes, domini Ferdinandi regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Iohannes de Aça iussu cancellarii scripsit.
23 mai. Segovia.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Secobiensis episcopus iussi eiusdem cancellarii conf.
2 juin. Segovia.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Segobiensis iussu cancellarii scripsit.
22 juin. Valladolid.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Secobiensis iussu iam dicti cancellarii scripsit.
30 juillet. Burgos.– Iohannes, domini regis cancelarius, abbas Vallisoleti. Dominicus Secobiensis iusu iam dicti cancellarii scripsit.
2 août. Burgos.– Iohannes, domini regis chancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Segoviensis iussu iam dicti cancellarii scripsit.
13 août. Burgos.– Dominicus Secobiensis iussu iam dicti cancellarii scripsit.
15 août. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Secoviensis iussu iam dicti cancellarii scripsit.
19 août. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Secobiensis iussu iam dicti cancellarii scripsit.
19 août. Burgos.– Iohannes domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Soriensis iussu iam dicti cancellarii scripsit.
11 septembre. Peñafiel.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Iohannis scripsit.
10 novembre. Alcalá.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Secobiensis iusu iam dicti cancellarii scripsit.
7 décembre. Huete.– Iohannes, domini regis cancellarius, et abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Aluari scriptor iussu cancellarii scripsit.
2 janvier. Toledo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Egidius iussu cancellarii scripsit.

1222

6 janvier. Toledo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Egidius iussu iam dicti cancellarii scripsit.
23 janvier. Fresno de Cantespino.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Egidius iussu cancellarii scripsit.
24 janvier. Fresno.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Egidius iussu cancellarii scripsit.
25 janvier. Fresno.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. Stephanus, scriptor curie regis, iussu cancellarii iam dicti, scripsit.
25 février. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Egidius iussu iam dicti cancellarii scripsit.
2 mars. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Egidius iussu cancellarii scripsit.
21 mars. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Aluari iusu cancellarii scripsit.
22 mars. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Aluari iusu iam dicti cancellarii scripsit.
2 avril. Carrión.– Iohannes, domini regis cancellarius et abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Aluari iussu cancellarii scripsit.
14 mai. Montealegre.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Egidius iussu iam dicti cancellarii scripsit.
28 mai. Fuentidueña.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Egidius iussu iam dicti cancellarii scripsit.
14 juillet. Fuentidueña.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Stephanus scriptor iussu cancellarii scripsit.
17 juillet. Fuentidueña.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Stephanus, domini regis scriptor, iussu cancellarii scripsit.
23 juillet. Peñafiel.– Iohannes, domini regis canellarius (sic), abbas Vallisoletii, conf. […] Stephanus iussu cancellarii scripsit, et quod primo scriptum in hac cartula cancelauit.
24 juillet. Peñafiel.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Stephanus scriptor scripsit.

1223

7 janvier. Valladolid.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Martinus Stephani scriptor iussu cancellarii scripsit.
21 janvier. Valladolid.– Petrus Çidez iussu cancellarii scripsit.
20 février. Valladolid.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dios aiuda iussu cancellarii scripsit.
6 mars. Valladolid.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dios ayuda, iussu cancellarii, scripsit.
27 mars. Valladolid.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Petrus Çidez iussu cancellarii scripsit.
1er avril. Valladolid.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dios aiuda iussu cancellarii scripsit.
12 avril. Valladolid.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dios aiuda iussu cancellarii scripsit.
16 juin. Segovia.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Martinus de Soria iussu cancellarii scripsit.
14 juillet. Cuéllar.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Aluari scriptor iussu cancellarii scripsit.
15 juillet. Cuéllar.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Aluar iussu cancellarii scripsit.
9 août. Castrogeriz.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Martinus Iohannis iussu cancellarii scripsit.
13 septembre. Palencia.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Martinus Stephani iussu cancellarii scripsit.
15 septembre. Tórtoles.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Martinus Stephani iussu cancellarii scripsit.
3 décembre. Soria.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Martinus Stephani, iam dicti iussu cancellarii, scripsit.

1224

6 juin. Muñó.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Stephanus domini regis scriptor iussu Iohannis cancellarii scripsit.
7 juin. Muñó.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus iussu cancellarii scripsit.
10 juin. Muñó.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Aluari iussu cancellarii scripsit.
16 juin. Muñó.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Secouiensis iussu iam dicti cancellarii scripsit.
30 juin. Aguilar.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […].
30 juin. Aguilar.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Martinus Stephani iussu cancellarii scripsit.

1225

18 mars. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti. Martinus Stephani iussu cancellarii scripsit .
27 mars. Muñó.– Martinus Stephani iussi Iohannis cancellarii scripsit.
23 mai. Toledo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […].
26 mai. Toledo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […].
5 septembre. Toledo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Martinus Iohannis iussu cancellarii scripsit.
9 septembre. Villanueva, hameau de Madrid.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Secobiensis iusu iam dicti cancellarii scripsit.
4 octobre. Ciguenza.– Iohannes, domini regis cancellarius et abbas Vallisoleti, conf. […] Romanus Aymari iussu cancellarii hanc cartam scripsit.

1226

18 février. Muñó Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Martinus Stephani iussu cancellarii scripsit.
22 février. Muñó.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […]
11 mars. San Andrés de Arroyo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Iohannes iussu cancellarii scripsit.
27 avril. Toledo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Iohannes, iam dicti iussu cancellarii, hanc cartam scripsit.
28 avril. Toledo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Iohannes, iam dicti iussu cancellarii, hanc cartam scripsit.
2 mai. Layos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Romanus Aymari iussu cancellarii hanc cartam scripsit.
8 juin. Peñafiel.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […].
20 septembre. Guadalajara.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […].

1227

16 janvier. Santo Domingo de Silos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Aluari iussu vicecancellarii hanc cartam scripsit.
15 mars. Carrión.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Martinus Stephani issu cancellarii hanc cartam scripsit.
19 avril. Peñafiel.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf.

1228

6 janvier. Burgos.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […]
25 janvier. Valladolid.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf.
18 août. Castro.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Iohannes iussu cancellarii scripsit.
1er octobre. Osma.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. Martinus Stephani iussu cancellarii scripsit.
31 octobre. San Justo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Petrus Roderici, iussu cancellarii, scripsit.
1er décembre. Toledo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf.
8 décembre. Toledo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Martinus iussu cancellarii scripsit.

1229

6 janvier. Talamanca.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf.
23 mars. Cisneros.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Iohannes de Aça iussu cancellarii scripsit.
30 mai. Toledo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Sanctius scriptor iussu cancellarii scripsit.
4 juin. Toledo.– Joannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Iohannes de Aza iussu cancellarii hanc cartam scripsit.
4 juin. Toledo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Iohannes de Aça iussu cancellarii scripsit.
28 septembre. Segovia.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus de Secobia iussu cancellarii scripsit.
2 octobre. Segovia.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Iohannes de Aça iussu cancellarii scripsit.
5 octobre. Segovia.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Secobiensis iussu iam dicti cancellarii scripsit.
7 novembre. Valladolid.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Pascasius iussu cancellarii scripsit.
Muñó.– Iohannes de Aça iussu cancellarii scripsit.

1230

15 janvier. Cea.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […]
12 avril. Guadalajara.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Gonçaluus Martini iussu cancellarii scripsit.
27 avril. Toledo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Dominicus Secobiensis iussu cancellarii scripsit.
25 mai. Toledo.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf. […] Sanctius Secobiensis iussu cancellarii scripsit.
7 novembre. León.– Iohannes, domini regis cancellarius, abbas Vallisoleti, conf.

3. Les écrivains du roi

3Noms des individus qui ont travaillé dans les chancelleries d’Alphonse VIII, Henri Ier et Ferdinand III de Castille, d’après les lignes de souscription. Avant 1160, pour la chancellerie de Sanche III, cf. supra Annexe 1.

Dates

Chancelier

Notaire

Scribes

juillet 1160-
janvier 1164

Raimundus

Brunetus

Willelmus

janvier 1164-
octobre 1165

Raimundus

Martinus
Paulus
Petrus

1165

Hugo

Raimundus ?

  

février 1166-
avril 1166

Raimundus

  

Iohannes

avril 1166-
septembre 1166

  

Raimundus

  

octobre 1166-
mars 1168

Raimundus

Petrus Sancte Crucis
Petrus

  

mars 1168-
novembre 1169

Martinus

Petrus
Bernaldus
Raimundus

  

novembre 1169-
mars 1178

Raimundus

Petrus Sancte Crucis
Helias
Veremundus
Iohannes

Petrus Guterriz

avril 1178-
juillet 1178

Willelmus

Petrus Sancte Crucis

  

juillet 1178-
août 1182

Petro de Cardona
Egidius

Petrus Sancte Crucis
Geraldus
Iohannes

  

novembre 1182-
février 1193

Guterrio Roderici

Geraldus
Mica

  

février 1193-
avril 1215

Didacus Garsie

Lupus
Almericus
Rodoricus Pauli
Iohannes Dominici
Mica
Petrus
Dominicus
Paschasius
(subnotarius)
Petrus Sancii (subnotarius)
Iohannes (subnotarius)
Dominicus Alvari
Petrus Ponce

Petrus
Dominicus
Alvari
Dominicus Sancius

avril 1215-
octobre 1216

Roderico Roderici

Petrus Ponce
Rodericus
Iohannes Didaci

Dominicus Alvari
Petro de Soria

janvier 1217-
mars 1217

Didacus Garsie

Iohannes Didaci

Stephanus
Dominicus Alvari

septembre 1217

Iohannes

M. ?

Stephanus
Dominicus Soriensi
Dominicus Secobiensi
Egidius
Dominicus de Magaz
Dominicus Petri Soriensis
Dominicus Iohannis
Dominicus Alvari
Iohannes de Aça
Martinus Stephani
Petrus Cidez
Diosaiuda
Martinus de Soria
Martinus Iohannis
Romanus Aymari
Petrus Roderici
Sanctius
Pascasius
Gonçaluus Martini

  

4. Lettres autour de la bataille de Las Navas de Tolosa

4Transcription [J. González, El reino de Castilla en la época de Alfonso VIII, Madrid : C.S.I.C, 1960] et traduction.

Lettre d’Alphonse VIII à Philippe Auguste

5Serenissimo domino Philippo, Dei gratia Francorum regi, Alfonsus, eadem gratia Castillensium rex, salutem in Eo qui dat salutem regibus.

6Dubitare mori nemo debet pro Christi nomine, cum legatur Christum mortem pro populo pertulisse. Semen Chanaan, et non Juda, violenta progenies, incircumcissus populus et immundus, maculatae mentis et conscientiae gentiles regno proximi sunt et confines, vasa mortis in manibus suis continentes, nos et sanctae fidei professores tam innata malitia quam assueta perfidia persequuntur. Ab eis non minus quam mortem expectamus. Proh pudor ! et in ministros altaris non desinunt degrassari. Gaudium eorum est et affectus mutilare servos simul et filios Crucifixi.

7Memoramus quod idololatrae, Trinitatis hostes, nostrum sanguinem sitientes in nostras animas conjurarunt. Sed nos offerre volentes nosmetipsos sacrificium Deo in odorem suavitatis, in instanti die Maii cum eis qui viam pacis minime cognoverunt, ante quorum oculos Dei timor non est, sumus proculdubio conflicturi, firmiter confidentes quod licet pauci simus, et ipsi multiplicati sint in equis et curribus necnon et numero, de caelo nobis advenit fortitudo.

8Cum igitur murum integrati solitum debeatis et vallum fidei providere, serenitati vestrae preces porrigimus cum singultu quatenus de regno vestro vernaculos expeditos et armatos milites ad nostrum coadjutorium transmittatis, nihil dubitantes quia, si sanguis noster in conflictu Christi respondet sanguini, vere poterimus inter martyres computari.


  

9Au très serein Philippe, roi des Francs par la grâce de Dieu, moi Alphonse, roi des Castillans par la même grâce, je transmets mon salut en Celui qui donne le salut aux rois.

10Personne ne doit craindre de mourir pour le nom du Christ, alors que l’on lit que le Christ subit la mort pour le peuple. La descendance de Canaan, et non de Juda, une progéniture tyrannique, un peuple circoncis et immonde, maculé en son esprit et sa conscience, équivalent et semblable aux Païens, porteur des instruments de la mort dans ses mains, nous poursuit, tant à cause de sa malice innée que de sa perfidie accoutumée, nous autres qui sommes des confesseurs de Sa sainte foi. Nous n’espérons de lui rien de moins que la mort, lui qui, ô douleur !, n’a de cesse de s’attaquer aux ministres de l’autel : leur plaisir est de mutiler les serfs et les fils du Crucifié.

11Nous nous souvenons que ces idolâtres, ennemis de la Trinité, assoiffés de notre sang, se sont conjurés contre nos âmes. Mais, voulant offrir nous-mêmes un sacrifice à Dieu en odeur de suavité, nous allons les attaquer le premier jour de Mai, eux qui ne connaissent pas la paix et ne craignent pas Dieu, considérant fermement que nous, qui sommes peu nombreux, recevrons du ciel la force, alors qu’ils ont multiplié le nombre de chars et de chevaux.

12Par conséquent, comme vous devez ajouter la rambarde de la foi au mur habituel de l’intégrité, avec des larmes nous adressons nos prières à Votre Sérénité, afin que vous nous secouriez avec des serviteurs expérimentés et des chevaliers armés, car nous sommes sûrs que nous pourrons être comptés parmi les martyrs, si notre sang, versé dans le combat, répond à celui du Christ.

Lettre d’Alphonse VIII à Innocent III

13Sanctissimo patri ad domino Innocentio, Dei gratia summo pontifice, Aldefonsus, eadem rex Castellae et Toleti, cum osculo manuum atque pedum, salutem. A Sanctitate vestra credimus non excidisse propositum impugnandi sarracene gentis perfidiam, uobis per nostros nuntios deuote et humiliter intimasse, in omnibus tanquam patris et domini uestrum subsidium expetentes, quod sicut a patre pio nos recognoscimus benigne et pie pariter impetrasse.

14Quocirca cum litteris uestris nuntios nostros, quos ad hoc exsequendum idoneos reputauimus, ad partes Francie non distulimus destinare, addentes etiam ut omnibus militibus uenientibus ad bellum et omnibus seruientibus, prout decebat, expensas uictui necesarias largiremur, quibus possent commode sustentari. Unde fuit quod, audita remissione peccatorum quam uos uenientibus indulsistis, uenit magna multitudo militum de transmontanis partibus, necnon et archiepiscopi Narbonensis et Burdegalensis, et episcopus Nannetensis. Fuerunt qui uenerunt usque ad duo millia militum cum suis armigeris, et usque ad decem millia seruientium in equis, et usque ad quinquaginta millia seruientium sine equis, quibus omnibus nos oportuit in uictualibus prouidere. Venerunt etiam illustres amici nostri et consanguinei rex Aragonum et rex Nauarre cum potentatu suo in fidei catholicae auxilium et iuvamen. Quibus, nobiscum aliquanto tempore apud Toletum facientibus moram, expectabamus quippe homines nostros qui uenturi erant ad bellum, omnia necessaria, prout per nuntios nostros promisimus, non defecimus ministrare, licet expense essent propter sui multitudinem nobis et regno nostro fere importabiles et onerose. Non enim solum in iis que promiseramus, verum etiam in pecuniis specialiter et in textrariis, quibus fere omnes tam milites quam seruientes pariter indigebant, nos oportuit prouidere. Sed Deus, qui multiplicat incrementa frugum iustitie, ministrauit nobis abunde secundum sue gratie largitatem, et dedit omnia posse perficere perfecte pariter et abunde.

15Congregata itaque nostra et suorum multitudine, uiam Domini cepimus proficisci, et uenientes ad turrim quamdam, que Magalon nuncupatur, satis munitam, ultramontani antequam nos peruenerunt per unum diem, et illam cum Dei auxilio impugnantes in continenti ceperunt.

16Licet autem nos eis in omnibus necesariis largissime provideremus, ipsi tamen attendentes laborem terre, quae deserta erat et aliquantulum calida, uoluerunt acepto proposito retroire et ad propia remeare. Tandem, ad magnam instantiam nostram et regis Aragonum, processerunt usque ad Calatrauam, que non distabat a praedicto castro nisi per duas leugas, eamque nos ex parte nostra et rex Aragonum ex sua et ipsi ex sua in Dei nomini cepimus expugnare. Saraceni autem qui intus erant, attendentes se Dei exercitui non posse resistere, disposuerunt uillam nobis tradere, ita quod persone eorum salve discederent, ueruntamen sine rebus ; cumque nos istud nulla ratione vellemus aceptare, rex Aragonum et transmontani habentes super hoc consilium uiderunt uillam esse munitam muris et antemuralibus, profundis fossatis et excelsis turribus, et quod non posset capi nisi suffoderentur muri et sic ruerent, quod cederent in graue damnum fratribus Saluaterre, quorum fuerat, et non posse, si necessitas incumberet, retineri. Unde apud nos institerunt firmissime ut uilla salua et integra cum armis et magna copia uictualium que ibi erant, quibus satis indigebat exercitus, nobis redderetur, et persone saracenorum uacue et inermes recedere permitterentur. Nos autem, attendentes eorum in hoc firmam uoluntatem, uotis eorum annuimus, ita quod medietas omnium eorum quae intus habebantur cederet in partem regis Aragonum et alia medietas in partem ultramontanorum, et nec nobis nec nostris aliquid uoluimus retinere. Ipsi autem, propositum repatriandi apud se retinentes, licet dominus Deus nobis exhiberet gratiam et honorem, et nos uellemus omnibus eis sufficientissime necessaria ministrare, desiderio patrie coacti, omnes pariter, signo Crucis relicto, cum archiepiscopo Burdegalensi et episcopo Nannetensi, licet certitudinem de bello saracenorum haberemus, ad propria redierunt, exceptis admodum paucis, qui remanserunt cum archiepiscopo Narbonensi et Tibaldo de Blazon, qui naturalis noster erat, cum suis et quibusdam aliis militibus, qui erant de Pictavia ; et ii omnes qui remanserunt uix erant inter milites et seruientes centum quinquaginta ; de peditibus autem eorum nullus remansit.

17Cumque rex Aragonum apud Calatrauam moram faceret expectando quosdam milites suos et regem Navarre, qui nondum ad nos peruenerat, nos cum nostris processimus et peruenimus ad quoddam castrum eorum, quod Alarcos dicitur. Illud castrum, licet bene munitum esset, cepimus, et alia tria castra, quorum unum dicitur Caracouia, aliud Benauentum et aliud Petrabona.

18Inde procedentes peruenimus ad Saluaterram, ibique peruenerunt ad nos rex Aragonum, qui de suis hominibus non duxit in exercitum nisi tantum milites generosos, et rex Navarre, qui similiter uix fuit in exercitu de suis plusquam ducentis militibus comitatus.

19Et, quia rex saracenorum in uicino erat nobis, Saluamterram noluimus expugnare, sed, procedentes contra saracenorum multitudinem, peruenimus ad quedam montana, in quibus non erat transitus aliquis nisi in certis locis. Cumque nos essemus ad pedem illius montis ex parte nostra, saraceni uenientes ex parte alia obtinuerunt summitatem montis, uolentes nobis transitum impedire. Sed milites nostri ascendentes uiriliter, quia adhuc pauci saraceni ad locum illum peruenerant, eos cum Dei auxilio uiriliter expulerunt, et castrum quoddam munitum, quod propter transitum impediendum saracenorum rex construxerat, ceperunt, quod Ferrat dicitur. Quo occupato, exercitus Domini secure potuit ad cacumina montis ascendere, ubi multum laborauit propter defectum aquarum et loci ariditatem. Saraceni autem, uidentes quod transitum illu occupare non possent, alium transitum qui erat in descensu montis, arctissimum et inuium occuparunt ; talis quippe erat quod mille homines possent defendere omnibus hominibus qui sub celo sunt ; et iuxta transitum illum ex altera parte erat totus saracenorum exercitus et sua tentatoria iam fixa.

20Cumque nos ibi facere moram ob defectum aque non possemus, nec procedere propter transitus dificultatem, quidam ex nostris consuluerunt quos iterum ad pedem montis descenderemus et alium transitum ad duas uel tres dietas quereremus. Nos autem, attendentes fidei periculum et persone nostre dedecus, noluimus huic parere consilio, eligentes potius in difficultate transitus mori pro fide quam faciliorem transitum querendo qualitercumque in fidei negotio retroire.

  • 1  Il faut corriger ex imperato par ex inexperato ; cf. Hernando Pérez (1992), apud D. Mansilla, La d (...)

21Cumque iam quidem propositum firmassemus, ad indicium cuiusdam rustici, quem Deus nobis ex imperato1 misit, in eodem loco alium transitum satis facilem magnatis nostri, qui primus ictus in bello habituri erant, inuenerunt ; et in quodam loco exercitui eorum uicino, licet aridus esset et siccus, saracenis hunc transitum ignorantibus, tentoria posuerunt. Quod cum saracenorum exercitus attendisset, processit ut mansionem illam impediret. Nostri autem, licet pauci essent, se uiriliter defenderunt.

22Nos autem et rex Aragonum et rex Navarre, armati cum militibus nostri in loco prime mansionis, que erat in summitate montis, expectauimus, donec totus exercitus Domini peruenit secure ad locum ubi anteriores nostri castra metati sunt ; et ita, dante Domino, factum est quod, licet uia esset inuia et inaquosa, lapidosa et nemorosa, nihil de nostris amisimus. Hoc autem factum est die Sabathi, XVIII kalendas mensis Augusti. Circa serotinam uero horam saraceni, attendentes quod omnia tentoria nostra tute fixeramus, dispositis aciebus suis, uenerunt ante loca castrorum et ibidem quedam preludia belli in modum torneamenti cum nostris exercuerunt.

23Sequenti autem die Dominica summo mane uenit saracenus cum infinita multitudine, dispositis aciebus suis. Nos autem, uolentes considerare multitudinem gentis sue et dispositionem et statum et qualiter in omnibus se haberent, habito prudentum uirorum consilio et in his exercitatorum, expectauimus usque ad sequentem diem Lune. Ipsis autem sic existentibus, posuimus milites nostros cum peditibus ut extremos agminis nostri non possent in aliquo molestare quod quidem diuina operante gratia sic euenit.

24Sequenti die, scilicet, secunda feria, omnes in Dei nomine armati processimus, dispositis aciebus, cum eis pro fide catholica pugnaturi. Ipsi autem promontoria quedam obtinuerunt ualde ardua et ad ascendendum difficilia propter nemora que inter nos et ipsos erant et propter alueos torrentium profundissimos, que omnia nobis erant magno impedimento, ipsis uero maximo expedimento. Verumtamen ille, a quo omnia, in quo omnia, per quem omnia, fecit mirabiliter, et direxit manus sui exercitus contra inimicos suos ; et anteriores nostri, necnon et medii, multas acies eorum que in minoribus promontoriis existebant in uirtute crucis dominice prostrauerunt. Cum autem peruenissent ad extremam aciem eorum, infinite siquidem multitudinis, in qua rex Carthaginis erat, ibidem difficillimos conflictus militum, peditum et sagittariorum inuenerunt, quos sub maximo periculo et uix, immo etiam, iam non poterant tolerare. Nos autem, attendentes bellum illud eis omnino importabile, impetu equorum processimus, signo crucis dominice preeunte et uexillo nostro, in quo erat imago beate Virginis et Filii sui, in signis nostris superposita. Cumque nos iam pro fide Christi mori constanter eligeremus, attendentes crucis Christi et imaginis suae Matris ignominiam, quas lapidibus et sagittis irruere impetebant, in armas furentes aciem illorum infinite multitudinis diuisimus, et, licet ipsi essent constantes in bello, et firmi super domino suo, Dominus illorum infinitam multitudinem Crucis sue gladio trucidavit. Et sic rex saracenorum cum paucis in fugam conuersus fuit. Sui autem impetus nostros interim sustinebant, sed statim post maximam stragem suorum reliqui in fugam conuersi sunt. Nos autem insequentes eos usque ac noctem, plures tamen insequendo interfecimus quam in bello.

25Et sic bellum Domini a solo Domino et per solum Dominum est feliciter consummatum. Deo autem honor et gloria, qui cruci sue dedit uictoriam per Iesum Christum, dominum nostrum.

26Fuerunt autem milites saraceni, ut postea vera relatione didicimus a quibusdam domesticis regis saracenorum, quos captiuos cepimus, CLXXXV millia ; peditum uero non erat numerus.

27Occubuerunt autem in bello ex parte sua centum millia armatorum et amplius secundum estimationem saracenorum quos postea cepimus. De exercitu autem Domini, quod non sine grandi gratiarum actione recitandum est, et quod incredibile est, nisi qua miraculum est, uix viginti quinque Christiani aut triginta de toto nostro exercitu occubuerunt. O quanta letitia ! O quot gratiarum actiones ! nisi de hoc dolenddum sit ; quod tan pauci martyres de tanto exercitu ad Christum martyrio peruenerunt.

28Ut autem magna eorum multitudo credatur, cum exercitus noster in castris eorum post bellum per biduum fecerit moram, ad omnia incendia que necessaria erant in coquendis cibis et pane et aliis non composuerunt aliqua ligna nisi de sagittis et lanceis eorum quae remanserant, et uix potuerunt comburere medietatem. Cumque dicti exercitus propter longam moram factam in locis eremis et incultis deficeret in uictualibus et aliis, ibidem tantam inuenerunt tam ciborum quam armorum, necnon etiam dextrariorum et aliorum iumentorum copiam, quod capientes ad suam unusquisque de iis omnibus uoluntatem, plus ibi dimiserunt ex magna abundantia quam ceperunt.

29Tertio autem die procedentes uenimus ad quedam castra eorum, scilicet Bilche, Bannos, Tolosa, que in continenti cepimus.

30Tandem peruenimus ad duas ciuitates, quarum altera dicitur Biacia, altera Ubeda, quibus non erant maiores citra mare preter Cordubam et Hispalim, quarum alteram, scilicet, Biaciam, destructam inuenimus, ad alteram uero, scilicet, Ubedam, quia situ loci et artificio fortissima erat, confugerat multitudo hominum infinita ex omnibus uillis adiacentibus. Cum enim uilla nunquam ab imperatore uel ab aliquo regum Hispanie expugnata sciretur uel subiugata, in eadem posse saluare sua corpora se credebant. Sed et hanc in breui diuina gratia fauente cepimus, et funditus destruximus quia non possemus habere tantam multitudinem gentium que ad illas populandas sufficere possent, et bene perierunt ibi sexaginta millia saracenorum, quorum quosdam interfecimus, quosdam captiuos duximus ad seruitium christianorum et monasteriorum que sunt in marchia reparanda.

31Hec igitur, sanctissime Pater, uobis scribenda decreuimus, pro auxilio tote christianitati impenso gratias quas possumus exhibentes, et humiliter supplicantes ut uos, quem Dominus ad summi sacerdotii gradum elegit, ei cum sacrificio laudis pro salute populi immoletis uitulos labiorum.


  

32Au très Saint Père, Innocent, révérend Pontife par la grâce de Dieu, Alphonse, roi de Castille et Tolède par la même grâce, nous vous saluons avec un baiser des mains et des pieds. Nous avons conscience que vous n’avez pas perdu de vue le projet de donner l’assaut à la perfidie de la nation sarrasine, projet que nous vous avons signifié par l’intermédiaire de nos messagers, attendant en tout votre secours comme de la part d’un père et d’un maître, ce que nous reconnaissons avoir obtenu avec piété et bienveillance de votre Sainteté.

  • 2  Je remercie encore une fois Michel Banniard, qui suggère de corriger textrariis par dextrariis «  (...)

33C’est pourquoi nous n’avions pas tardé à envoyer en France nos messagers, que nous estimions bien préparés pour une telle mission, avec vos lettres, ajoutant que nous donnerions largement pour les dépenses nécessaires et pour la nourriture à tous les chevaliers qui viendraient à la guerre, et à tous leurs serviteurs, comme il convient, afin qu’ils puissent se sustenter aisément. D’où il est ressorti que, après avoir appris que vous aviez accordé la rémission des péchés à ceux qui viendraient, une grande foule de chevaliers est venue de France, conjointement avec les archevêques de Narbonne et de Bordeaux, ainsi qu’avec l’évêque de Nantes. Ceux qui sont venus étaient au nombre de deux mille chevaliers avec leurs écuyers, et de dix mille serviteurs à cheval, et de cinquante mille serviteurs sans cheval, qu’il nous revenait de nourrir. Nos illustres amis et parents le roi d’Aragon et le roi de Navarre sont venus aussi, avec leurs grands nobles, pour secourir et aider la foi catholique. Á ceux-là, qui demeuraient avec nous à Tolède, alors que nous attendions nos hommes qui devaient aussi partir à la guerre, nous ne cessions de fournir tout ce qui était nécessaire, comme nous l’avions promis par l’intermédiaire de nos messagers, même si les dépenses pour cette foule devenaient pour nous et pour le royaume insupportables et onéreuses. Il nous a fallu livrer ce que nous avions promis, et aussi de l’argent et des destriers2, à tous ceux qui en manquaient. Mais Dieu, qui multiplie l’abondance de fruits avec justice, nous a fourni profusément en tout, selon sa générosité, et a tout donné, en telle sorte que tous pouvaient être approvisionnés de manière équitable et parfaite.

34Réunis ainsi nos hommes et les leurs, nous nous sommes mis en route. Nous sommes arrivés à une tour appelée Magalón, bien fortifiée. Les ultramontains y étaient arrivés un jour plus tôt et avec l’aide de Dieu ils l’avaient capturée.

35Nous avions subvenu à leurs besoins très généreusement. Nous attendions les produits de la terre, qui était désertique et plutôt chaude. Mais ils ont voulu abandonner les engagements pris et rentrer chez eux. Néanmoins, comme nous et le roi d’Aragon les avons adjuré de ne pas partir, ils ont avancé jusqu’à Calatrava, que seules deux lieues séparaient de la forteresse citée. Nous avons commencé à l’attaquer, avec le roi d’Aragon et au nom de Dieu. Les Sarrasins qui étaient à l’intérieur, se rendant compte qu’ils ne pourraient résister à l’armée de Dieu, ont pris leurs dispositions pour nous remettre la ville, de manière que ses habitants puissent la quitter sains et saufs, sans emporter leurs affaires. Alors que nous ne voulions point accepter cela, le roi d’Aragon et les ultramontains ont constaté que la ville était protégée par des murailles et des parapets, des fossés profonds et des tours très hautes, et qu’il était impossible de la prendre sans saper les murailles et ainsi les renverser, qui tomberaient, nuisant les intérêts des frères de Salvatierra, auxquels il revenait de les garder en état si la nécessité s’en faisait sentir. Mais ils ont beaucoup insisté pour que la ville nous soit rendue sauve et entière, avec les armes et la grande quantité de victuailles qu’il y avait, dont l’armée avait grand besoin, et pour que les sarrasins soient laissés libres de partir, sans armes. Nous, nous remettant à leur ferme volonté, avons alors consenti à leur demande, en telle sorte que la moitié des hommes qui était à l’intérieur a été cédée au roi d’Aragon, et l’autre moitié aux ultramontains ; nous n’avons voulu rien garder, pour nous ou pour les nôtres. Les ultramontains, désirant toujours se rapatrier, même si Dieu nous avait prouvé sa grâce et son honneur, même si nous avions veillé à ce que qu’ils soient fournis en toute chose nécessaire, attirés par le désir de la patrie, tous semblables, le signe de la Croix laissé derrière, avec l’archevêque de Bordeaux et l’évêque de Nantes, malgré le fait de savoir que nous allions affronter les Sarrasins, ils sont rentrés chez eux, tous sauf quelques-uns qui sont restés avec l’archevêque de Narbonne et avec Théobald de Blazon, qui était notre sujet naturel, avec les siens et avec d’autres chevaliers du Poitou. Et ceux qui sont restés étaient au nombre de cent cinquante, chevaliers et serviteurs réunis ; aucun fantassin n’est resté.

36Comme le roi d’Aragon était resté à Calatrava attendant des chevaliers qui n’étaient pas encore arrivés, ainsi que le roi de Navarre, nous nous sommes avançés jusqu’à un fort qu’ils appelaient Alarcos. Il était bien protégé, mais nous l’avons pris, ainsi que trois autres forts, l’un nommé Caracovia, l’autre Benavente et l’autre Petrabona.

37De là, nous sommes arrivés à Salvatierra, où nous ont rejoint le roi d’Aragón, qui avait dans son armée tant de bons chevaliers, et le roi de Navarre, qui lui aussi avait plus de deux cents chevaliers dans son armée.

38Et, comme le roi des Sarrasins était près de nous, nous avons voulu attaquer Salvatierra. Mais, avançant vers une foule de Sarrasins, nous sommes parvenus à une montagne. Il n’y avait pas moyen de la traverser. Lorsque nous étions à son pied, de notre côté, les Sarrasins, venant de l’autre côté, ont réussi à gagner son sommet, cherchant à nous empêcher le passage. Mais nos chevaliers sont montés virilement et ont pris un fort bien protégé, que le roi des Sarrasins avait fait construire pour empêcher le passage, et qui s’appelait Ferrat. Une fois occupée, l’armée de Dieu a pu monter jusqu’aux cimes de la montagne, où l’on a beaucoup souffert du manque d’eau et de l’aridité des lieux. Les Sarrasins, voyant qu’il ne pouvaient pas s’emparer de ce passage, s’emparèrent d’un autre, qui se trouvait de l’autre côté de la montagne, qui était très étroit et inaccessible. Il était tel que mille hommes pourraient le défendre de tous les hommes qui sont sous le ciel. Juste de l’autre côté de ce passage se trouvait l’armée des Sarrasins et leurs tentes, déjà installées.

39Comme nous ne pouvions pas rester là, à cause du manque d’eau, ni avancer, à cause de la difficulté du passage, certains parmi nous ont conseillé le retour au pied de la montagne, pour chercher un autre passage pendant deux ou trois jours. Mais nous, redoutant le danger dans lequel se trouvait la foi ainsi que le déshonneur de notre personne, n’avons pas voulu nous soumettre à ce conseil, choisissant de mourir à cause de la difficulté du passage plutôt que de chercher un passage plus facile, ce qui reléguerait à un second plan les affaires de la foi.

40Alors que nous confirmions notre engagement, un berger envoyé à nous par la volonté de Dieu est apparu pour nous montrer dans ce lieu un passage très facile. Sont arrivés nos grands seigneurs, ceux qui avaient l’habitude des premiers coups de la guerre, et dans ce lieu aride et sec, proche de l’armée ennemie, ils ont planté leurs tentes, car les Sarrasins ne connaissaient pas ce passage. Mais l’armée des Sarrasins s’est aperçue de leur présence et a avancé vers cet endroit pour empêcher qu’ils y restent. Les nôtres, peu nombreux, se sont défendus virilement.

  • 3  Le 15 juillet ; cf. García Larragueta (1998 : 320).
  • 4  On traduirait in modum torneamenti par « torna-fuye » en espagnol ; voir Hernández Pérez (1992 : 3 (...)

41Nous, avec les rois d’Aragón et le roi de Navarre, sur les lieux de notre premier campement, au sommet de la montagne, attendions avec nos chevaliers que l’armée de Dieu arrive en sécurité au lieu où nos campements avaient été installés auparavant. Là-bas, grâce à Dieu, malgré le fait que la voie était impraticable et sèche, pleine de pierres et de ronces, nous n’avons perdu aucun des nôtres. Tout ceci s’est déroulé le samedi, aux dix-huitièmes calendes du mois d’Août3. Les Sarrasins, dans cette heure tardive, attendant que nous fixions toutes nos tentes, avaient disposé leurs lignes de bataille. Ils sont venus devant les lieux du campement et ont établi un prélude à la bataille, se mesurant aux nôtres comme dans un tournoi4.

42Le jour suivant, dimanche, le Sarrasin est venu de grand matin avec une multitude infinie, ses lignes d’attaque disposées. Nous, voulant observer le nombre des siens, ainsi que la disposition et l’état et les qualités qu’ils avaient en tout, avec les conseils habituels d’hommes prudents et expérimentés, nous avons attendu jusqu’à la lune suivante. Comme ils s’étaient placés devant nous, nous avons disposé nos chevaliers avec les fantassins à l‘arrière -garde, de telle manière qu’ils ne puissent gêner en rien ce qui devait arriver, par l’action de la grâce divine.

  • 5  Difficillimos doit être corrigé en difficillissimos.

43Le jour suivant, lundi, nous avons tous avancé, armés du nom de Dieu, les lignes disposées, pour lutter contre eux en défense de la foi catholique. Ils avaient pris une colline très abrupte et d’accès difficile à côté des bois qu’il y avait entre nous et eux, à côté de torrents très profonds, que pour nous étaient un grand désavantage et pour eux un grand avantage. Il est vrai que Lui, par qui tout existe, en qui tout existe, à travers de qui tout existe, a ouvré miraculeusement, et a dirigé la main de Son armée contre ses ennemis. Les nôtres, ceux qui étaient placés à l’avant et au milieu, ont terrassé de nombreuses lignes ennemies qui étaient dans les petites collines, grâce à la vertu de la Croix du Seigneur. Ils étaient parvenus à la ligne la plus éloignée, mais il y avait vraiment une foule immense, au milieu de laquelle se trouvait le roi de Carthage. Les chevaliers, les fantassins et les archers ont réussi à se glisser, avec grand danger et péril, dans une bataille très difficile5 ; ils ne pouvaient tenir plus longtemps. Nous, attendant le moment où la bataille deviendrait pour eux totalement insupportable, avons avancé avec l’élan des chevaux, portant en avant le signe de la Croix et notre bouclier, dans lequel il y avait l’image de la Sainte Vierge et de son fils, superposée à nos armes. Bien que nous étions prêts à mourir pour la foi du Christ, voyant l’ignominie subie par la Croix du Christ et par l’image de sa mère, puisqu’ils jetaient des pierres et des flèches sur elles, nous avons fractionné leurs lignes et la foule par une attaque intrépide. Malgré le fait qu’ils étaient habitués à la guerre, et confiaient en leur seigneur, le Seigneur en tua un très grand nombre avec l’épée de la Croix. Et ce fut ainsi que le roi des Sarrasins s’échappa avec quelques-uns des ses hommes. Les siens résistaient à notre attaque, mais après le grand massacre, ceux qui restaient fuirent aussi. Nous les avons poursuivis jusqu’à la nuit, et nous en avons tué un plus grand nombre en les poursuivant que dans la bataille.

44C’est ainsi que la guerre de Dieu s’est terminée heureusement, par Dieu seul et pour Dieu seul. À Dieu l’honneur et la gloire, parce qu’il donna la victoire à ces croisés pour le Christ, Notre Seigneur.

45Les Sarrasins, comme nous l’avons su plus tard par le rapport véritable de quelques serviteurs de leur roi, que nous avons captivés, comptaient parmi eux cent quatre-vingt cinq mille chevaliers ; le nombre des fantassins ne pouvait pas être connu.

46De leur côté, cent mille hommes armés au moins sont morts dans la bataille, selon l’estimation des sarrasins que nous avons capturés. De l’armée de Dieu, en revanche, ce qui ne doit pas être dit sans rendre grâces, ce qui est incroyable, car c’est un miracle, à peine vingt-cinq ou trente chrétiens sont morts dans notre armée. Quelle joie ; quelles actions de grâce ! Une seule chose est regrettable : que si peu de martyrs aient obtenu le martyre du Christ.

47Et afin qu’on se rende bien compte de leur grand nombre, alors que notre armée demeurait durant deux jours dans leur camp, et que pour chaque jour où un feu devait être allumé pour cuisiner la viande et le pain et d’autres choses, on n’a pas cueilli de bois, sauf leurs flèches et leurs lances, qui n’avaient pas été perdues ; encore, on n’a pu brûler que la moitié. Les armées chrétiennes étaient demeurées longtemps dans des lieux incultes et déserts, elles trouvèrent dans le camp des musulmans de la viande, des armes, des destriers et d’autres chevaux en grand nombre : même si [nos soldats] en prenaient un chacun selon leur volonté, plutôt que d’en garder ils devraient s’en défaire, parce qu’il y en avait beaucoup.

48Au troisième jour nous sommes arrivés à leurs forts, c’est-à-dire à Bilche, Baños, Tolosa, que nous avons tout de suite pris.

49Nous sommes parvenus ensuite à deux villes, l’un appelée Baeza, l’autre Úbeda, les plus grandes villes de ce côté de la mer entre Séville et Cordoue. Nous avons détruit Baeza. Vers Úbeda affluait une foule de gens des villes voisines, parce qu’elle était très forte, par son emplacement et par les fortifications construites par les hommes. Ils savaient que cette ville n’avait jamais été attaquée ou conquise par l’Empereur ni par un autre des rois d’Espagne ; ils croyaient pouvoir y sauver leurs corps. Mais nous avons obtenu rapidement la grâce de Dieu et nous l’avons entièrement détruite, car nous ne pouvions pas garder un si grand nombre de gens, qui suffirait à peupler d’autres villes. Y sont disparus soixante mille sarrasins, dont nous avons tué certains ; d’autres, nous les avons emmenés en captivité pour le service des Chrétiens et des monastères qui sont sur la frontière qu’il convenait de remettre en état.

  • 6  Vitulos labiorum pose problème dans ce contexte. Mais dans Osée, 14, 3, on lit et reddemus vitulos (...)

50Voici, Très Saint Père, ce que nous avons décidé de vous écrire, manifestant tous les remerciements que nous pouvons en raison de l’aide que vous avez fournie à toute la Chrétienté, vous que le Seigneur a choisi comme le plus grand de ses prêtres, vous suppliant humblement que vous immoliez en Son honneur avec un sacrifice de louanges, pour le salut du peuple, des veaux […]6.

Lettre de Bérengère à Blanche

51Dilectae et diligendae sorori suae Blancae, Ludovici, domini regis Francorum primogeniti uxori, Berengaria, dei gratia regina Legionis et Galeciae, cum fraterna dilectione quam sibi et felices ad vota successus.

52Nota facio vobis jocunda gratia Deo, a quo omnis virtus, quod rex et dominus et pater noster vicit in pugna campestri Ammiramomelinum. In qua re credimus honorem adeptum praecipuum, quia hactenus fuit inauditum regem de Maroch in congressione campestri superatum. Et sciatis famulum domus patris nostri ista mihi nuntiasse, sed credere illi nolui, donec proprias litteras patris nostri vidi.

53Modus belli talis fuit : pater noster, sicut vice alia mandavi vobis, obtinuit castella quae sunt inter Toletum et portum expectando pugnam. Videns ergo venientem Ammiramomelinum coepit transire portum. In exitu portus ex parte alia angustus erat locus. Tunc praecepit Ammiramomelinus suis providere ne nostri transire possent. Videntes nostri se illos transire non posse, alias transierunt, et erat VI feria XIII die Julii. Factaque est congressio non modica antequam transirent et feria VI et sabbato. Die Dominica ipso mane fixere Saraceni tentoria et Ammiramomelinus valde prope tentorium patris nostri ; paratique erant Saraceni ad pugnandum ipso die ; pater noster vero noluit eo die propter reverentiam diei sancti ; verumtamen sagittarii nostri et fundibalarii non parum eo die ostenderunt audaciae et virtutis, ita ut necesse esset amoveri tentorium Ammiramomelini a loco in quo fixum fuerat usque ad tres saggitae jactus.

54Die ipso pater mandavit nostri in secunda feria summo mane paratos esse, et fuerunt optimis instructi armis. Partitus est ergo pater noster suos in tres acies : Dia Lopes et tres barones cum suis et peregrinis qui remanserant ex hac parte portus, et omnes dordre in prima acie ; in secunda fuit rex Aragoniae cum suis et cum tribus conreix quos pater noster ei dedit ; et de alia parte fuit rex Navarrae cum suis, cum tribus similiter conreix, quos pater noster ei dedit ; rex autem pater noster cum suis in quarta acie. Prima acies Saracenos impetiit et amovit a loco. Illi receptivis viribus nostros detorsum compulerunt ex maiori parte primam aciem usque in secundam. Videns hoc pater noster, praevenit occurrere a latere duarum acierum, congregans suam aciem ad priorem, et virtute repulit Saracenos et retrorsum compulit, ita ut primam aciem restituere loco suo, et sic rediit in locum suum cum tota sua acie. Rursum Saraceni, sicut prius fecerant, nostris institerunt ; vidensque iterum pater noster suum cornu primo cornui copulavit, et retrorsum compulit Saracenos usque ad aciem Ammiramomelini. Saraceni vero iterum convalescentes fortiter usque ad meridiem restiterunt. Vidit itaque pater noster suis adjutorio opus esse, et venire jussit omnes suos, quos retro dimiserat. Viso autem Saraceni uexillo patris nostri, fracti sunt animo, et in fugam versi. Insequuti sunt eos pater noster cum suis usque post occasum solis ad duarum leugarum iter in noctem. Inde redierunt pater noster cum rege Arragoniae et rege Navarrae ad tentoria Ammiramomelini sani et incolumes, dimittentes suorum plurimus fugantes fugientes usque in crastinum.

55Aestimati sunt autem numerus occisorum usque LXX millia virorum, feminarum vero XV millia. Ex nostris autem circiter CC reperti sunt occubuisse. Praeda qua reperta est in Saracenorum tentoriis in auro et argento, vestibus, animalibus aestimari non potuit prae multitudine ; sola jacula et sagittas XX millia sommariorum ferre vix possent ; aestimata quoque tentoria fugatorum ad centum millia. Nihil horum omnium quae in praeda acquisita sunt pater noster retinuit ad opus suum vel suorum ; partitus est autem uniuersa regibus Navarrae et Arragoniae et his qui cum ipsis erant et toti […] expeditioni sicut vero credimus rex adhuc procedet.

56Nota ergo facite haec regi Franciae de domino nostro H. et omnibus quibus putaveris expedire. Licet autem omnes Francigenae reversi fuerint. Theobaldus tamen de Blazon non est reversus, sed fideliter servivit patri nostro, et viriliter militavit in conflictu.


  

57Bérengère, reine de León et de Galice par la grâce de Dieu, à sa chère et bien-aimée Blanche, sa sœur, épouse de Louis, roi des Francs, avec amour fraternel, la réussite heureuse de tous ses vœux.

58Je vous fais cette note agréable, par la grâce de Dieu, de Qui viennent toutes les vertus, que le roi notre seigneur et père a vaincu Miramamolín en bataille en rase campagne. Ceci, nous le considérons comme un honneur exceptionnel, puisque jusqu’à aujourd’hui on n’avait jamais entendu dire que le roi du Maroc avait été vaincu dans une bataille en rase campagne. Sachez que, lorsqu’un serviteur de la maison de notre père m’a annoncé cette nouvelle, je ne voulais pas la croire, jusqu’à ce que j’aie vu les lettres de notre père.

59La manière de la guerre fut la suivante : notre père, ainsi que je vous l’ai déjà écrit une fois, gagna les châteaux qui se trouvent à mi-chemin entre Tolède et le passage où l’on croyait que la bataille aurait lieu. Il vit alors que Miramamolín commençait à arriver et à traverser le passage. À la sortie, le lieu était partout étroit. Miramamolín ordonna aux siens de faire en sorte que les nôtres ne puissent pas passer. Lorsque les nôtres virent qu’ils ne pouvaient pas passer par là, ils prirent un autre passage. C’était le treize juillet, le sixième jour après dimanche. Les troupes se réunirent, nombreuses, le vendredi et le samedi. Le dimanche, très tôt, les Sarrasins plantèrent leurs tentes ; celle de Miramamolín était très près de celle de notre père. Les Sarrasins étaient prêts à lutter ce même jour ; notre père ne le voulait pas, par déférence envers le jour de Dieu. À vrai dire, nos archers et nos frondeurs ne montrèrent pas assez leur audace ni leur vertu, car il fut nécessaire de s’écarter des tentes de Miramamolín, depuis le lieu où nous nous étions installés jusqu’à une portée de trois flèches.

  • 7  Comment traduire omnes dordre, où transparaît la langue romane ? S’agit-il d’une allusion aux memb (...)
  • 8  Conreix : « unité tactique formée par vingt ou vingt-quatre hommes à cheval » ; cf. Alvira Cabrer (...)

60Notre père notre père commanda aux nôtres de se tenir prêts le lundi dès l’aube ; tous furent très bien armés et disposés. Notre père partagea les nôtres en trois lignes : Diego López et trois barons, avec les siens et avec les étrangers qui étaient restés, de ce côté du passage, et les hommes d’ordre7 dans la première ligne. Dans la deuxième, il y avait le roi d’Aragón avec les siens et avec trois conreix8 que notre père lui avait donnés ; et de l’autre côté il y avait le roi de Navarre avec les siens, avec trois autres conreix semblables, que notre père lui avait donnés. Notre père était dans la quatrième ligne, avec les siens. La première ligne se jeta sur les Sarrasins et les jeta hors du lieu qu’ils occupaient. Eux, en recevant les nôtres, refoulèrent les nôtres, détournés pour la plus grande partie de la première ligne et poussés dans la deuxième. Notre père, voyant cela, prit le devant pour aller sur les flancs des deux lignes, rassemblant sa ligne avec la première et chassa fortement les Sarrasins en arrière, en telle sorte que la première ligne put revenir à sa formation initiale, et ainsi il occupa sa place avec sa ligne. Les Sarrasins revinrent sur les pas, comme ils l’avaient fait plus tôt, ils poussèrent les nôtres. En voyant notre père que son aile rejoignait la première, il poussa les Sarrasins en arrière jusqu’à la ligne de Miramamolín. Les Sarrasins, même fragilisés, résistèrent âprement jusqu’à midi. Notre père vit qu’il avait besoin d’aide, et il fit venir ses hommes, qu’il avait envoyés à l’arrière-garde. Les Sarrasins virent le bouclier de notre père, leur courage se brisa, et ils se sauvèrent. Notre père les poursuivit avec les siens jusqu’après le coucher du soleil, pendant une distance de deux lieues, dans la nuit. Notre père arriva avec les rois d’Aragón et de Navarre aux tentes de Miramamolín, tous sains et saufs, poursuivant les fuyards jusqu’au lendemain.

61Le nombre de morts est estimé à soixante-dix mille hommes, quinze mille femmes. Des nôtres, seuls deux cents ont été retrouvés morts. Le butin trouvé dans la tente de Miramamolín est composé d’or et d’argent, de vêtements, d’animaux, en si grand nombre qu’on ne peut pas les compter. Seulement en lances et en flèches il y avait à peu près vingt mille. Les tentes de ceux qui se sont enfouis sont au nombre de cent mille. Aucune de ces choses gagnées dans le butin n’a été conservée par mon père, pour lui ou pour les siens. Il a tout partagé avec les rois d’Aragón et de Navarre et avec tous ceux qui faisaient partie de l’expédition, comme il sied à un roi.

62Notifiez au roi de France toutes ces choses de la part de notre seigneur Henri et de tous ceux que vous voudrez. Il est vrai que tous les Français sont rentrés. Mais Théobald de Blazon n’est pas reparti, car il a servi fidèlement notre père, et a bataillé virilement.

5. Le Poème de Benevívere : date d’écriture et auteur

  • 9  La dernière édition du poème, qui fait désormais autorité et que l’on doit à Estrella Pérez Rodríg (...)
  • 10  Pour Fernández (1961 : 288), exulat a rerum culmine scriptor opum, v. 92, qu’il serait posible de (...)

63Le Poème de Benevívereest une composition de 758 vers9, écrite en latin, qui raconte quelques épisodes de la vie de Diego Martínez, longtemps considéré comme scriptor opum10 du roi de Castille Alphonse VIII, et fondateur de l’abbaye de Benevívere.

  • 11  Je reprends ici quelques éléments de mon article (2007). Il faudra mesurer les hypothèses ici prés (...)
  • 12  Rico (1985 : 129-130) : « […] el post quem lo marca una referencia al abad Pascual con palabras po (...)
  • 13  Pérez Rodríguez (2008 : 186-187) : « Así pues, las características métricas y el estilo de la obra (...)

64Le contexte d’écriture de ce poème est celui de la fin du xiie et début du xiiie siècle. Nous ne connaissons pas la date de sa rédaction, qui serait comprise entre 1176, terminus post quem, et 1214, terminus ante quem11. Diego Martínez meurt en 1176, Alphonse VIII en octobre 1214 : le roi de Castille était encore vivant au temps de l’écriture du texte, puisqu’on y lit un uiuat rex longum (v. 754-755) qui paraît assez clair. Cependant, la question n’est peut-être pas si simple. Francisco Rico préfère les dates de 1202-1214, car à son avis le post quem devrait reposer une référence du texte à Pascal, premier abbé de l’abbaye de Benevívere, qui est décrit comme apparet minimus corpore, stirpe minor (vv. 404)12. En 1202, cet abbé, dont le nom complet aurait été Pascal Rustán, avait été remplacé par un tel Pedro. Selon l’hypothèse de Rico, il faudrait attendre la substitution de Pascal pour justifier les vers cités. Estrella Pérez Rodríguez défend également que le poème fut composé vers 1214, pour des raisons qui ne coïncident pas avec celles exposées par Francisco Rico13.

  • 14  Fernández (1961 : 276), « Esta paternidad consta por afirmación clara y explícita de J. Pellicer y (...)
  • 15  Fernández (1967 : 26 et 33), doc. datés du janvier 1183 et 1199, respectivement : Domnus Paschal R (...)

65Il a été en effet généralement admis que l’auteur du Poème de Benevívere n’était autre que le sous mentionné abbé. La seule raison d’une telle attribution de paternité est que José de Pellicer avait déclaré en 1663 que Pascal avait écrit le poème14. Il semblerait qu’on puisse mettre en doute ses paroles concernant le Poème de Benevívere, d’autant plus que rien dans le texte permet de donner un nom à celui qui l’a composé. On pourrait ainsi se demander si l’abbé Pascal (Paschalis abbas) est bien le même Pascal Rustán qui signe comme témoin dans quelques-uns des documents du monastère (Paschal Rustan testis)15. Si Pascal Rustán fut effectivement l’auteur du poème, celui-ci dut être composé avant le 3 juin 1206, puisque telle est la date du document émis par la chancellerie royale castillane par lequel le monarque donne à Pedro Fernández, son majordome, des maisons sises à Carrión qui avaient appartenu au dit Pascal Rustán :

  • 16  González (1960, III : 376), doc. 784.

[…] facio cartam donacionis, concessionis et stabilitatis, vobis Petro Ferrandi, dilecto mayordomo meo, et uxori vestre Teresie Roderici […] Dono itaque uobis et concedo domos illas in Carrione que quondam fuerunt Paschasii Rostan […]16.

  • 17  Par exemple, dans 2. II, « Les largesses du roi », sur les donations du roi Alphonse VIII à Mica.
  • 18  Voir Annexe 2. 10 novembre 1204 : « Didacus Garsie, existente cancellario, Dominico scriptore regi (...)

66L’on peut raisonnablement penser que le changement de propriétaire se devait à la mort de celui-ci. Le fait que Paschasius Rostan, vraisemblablement le même que Pascal Rustán, sans doute d’origine française, figure dans la documentation de la chancellerie est en soi un élément intéressant. L’échange de propriétés dont bénéficie le personnel de la maison du roi rappelle d’autres échanges effectués également par le roi dans les premières années du XIIIe siècle, qui ont déjà attiré notre attention17. On pourrait imaginer que ce Paschasius dont les biens sont transférés au majordome Pedro Fernández ait été aussi un membre de la maison royale. En 1204 et 1205, un clerc de ce nom travaillait comme sous notaire à la chancellerie castillane18, aux ordres de Domingo, notaire et Diego García, chancelier.

  • 19  Wright (2000 : 33).
  • 20  Rien ne prouve que Paschasius avait accompagné Domingo le 6 mars 1206.
  • 21  Rico (1985 : 135), « […] nuestro anónimo transluce una educación de tipo idéntico a la que cinco o (...)

67Roger Wright a même suggéré que Paschasius – le Pascal Rustán de Benevívere – fut celui qui mit par écrit matériellement le texte du traité de Cabreros pour la chancellerie castillane en mars 120619. S’il avait raison, et si cet homme fut l’auteur du Poème de Benevívere, nous aurions ici une preuve des compétences de certains des clercs de la période, capables de rédiger un texte juridique en langue romane et un poème apologétique en bon latin. Nous disposerions aussi d’un élément de plus pour suggérer que la création littéraire avoisinait très souvent la production scripturale du palais, et pour confirmer ce que nous savons déjà, que les clercs se déplaçaient et avaient la responsabilité de l’écriture dans des espaces différents, monastiques ou palatins. Cependant, ce ne sont, bien entendu, que des conjectures20, qu’il faut évaluer à l’aune de l’étude et édition du poème mené à bien par Estrella Pérez Rodríguez : pour cette chercheuse, qui préfère comme on l’a vu une datation postérieure à celle qui soutient le rôle de Paschasius, l’auteur est un étranger ; plus précisément, un poète anglo-normand. Les éléments exposés pour défendre cette hypothèse, extrêmement séduisante, sont tout à fait raisonnables et s’appuient sur la technique d’écriture du texte. Pérez Rodríguez conclut qu’il s’agissait d’un clerc, peut-être un chanoine de Saint Augustin, venu en Castille à cause des contacts étroits entre la cour castillane et la cour Plantagenêt. Il aurait passé quelque temps à l’abbaye, ce qui lui aurait permis de connaître la documentation du monastère21.

68Le panorama textuel et culturel que j’ai tenté d’ébaucher dans cette étude serait parachevé de la sorte, le réseau des clercs lettres agissant dans la sphère du pouvoir royal se voyant élargi. Quoiqu’il en soit, concluons que le poète de Benevívere réalisa un portrait fort élogieux du père d’Alphonse VIII, Sanche III, ainsi que du fils. Nous pouvons par conséquent défendre que cette représentation royale était adressée à son destinataire principal, Alphonse, lequel aurait pu l’écouter dans le monastère de Benevívere, à la cour, ou ailleurs. Enfin, ce poème apparaît comme une preuve de poids pour la déclaration de la compétence latine du souverain.

6. Double prologue au Forum conche

69Transcription [R. de Ureña y Smenjaud, Fuero de Cuenca (formas primitiva y sistemática: texto latino, texto castellano y adaptación del fuero de Iznatoraf), Madrid : Real Academia de la Historia, 1935] et traduction. Je ne corrige en rien la transcription d’Ureña y Smenjaud.

Prologue en vers

v. 1. Principium sine principio, finis sine fine,
v. 2. Presidium fer, more pio, deus unice trine,

v. 3. Principium rerum deus est, yle specierum,
v. 4. Qui lumen uerum speciesque diesque dierum.

v. 5. Presens auctorem codex habet orbis honorem,v. 6. Alfonsum florem regum, uirtutis odorem.

v. 7. Cereus his regum, iubar orbis, regula legum,v. 8. Malleus elate plebis, clipeusque togate,
v. 9. Cornua confregit maurorum, castra subegit,
v. 10. Regna, potestates subuertit, tecta, penates,

v. 11. Xristicolas reges belli confecit agone,
v. 12. Imponens leges positis sub deditione.

v. 13. [Sic nauarrensem uicit, sic legionensem,v. 14. Si(c) aragonensem, sic portugalensem.]

Commencement sans commencement, fin sans fin.
Dieu, unité et trinité, protège-nous selon ta pieuse coutume.

Dieu est le commencement de toutes les choses, la matière des espèces,
véritable lumière des espèces et jour des jours.

Ce codex a comme auteur l’honneur du monde, Alphonse,
fleur des rois, parfum de la vertu.

Ce flambeau des rois, splendeur du monde, règle de la loi,
marteau des populations orgueilleuses, bouclier de la citoyenneté,
il écrasa les armées des Maures, mit sous son joug ses forteresses,
renversa leurs royaumes, leurs pouvoirs, leurs maisons et leurs dieux.

Il triompha des rois chrétiens par la guerre,
imposant des lois à ceux qui sont soumis à son autorité.

Ainsi vainquit-il les Navarrais, les Léonais,
les Aragonais, et les Portugais.

Prologue en prose

70[Incipit prologus]

71(a)
Studeant quibus est studium, et excocta feruet fornax ingenij uerborum flosculis orationem intexere. Satagant qui norunt, sua festiuis poemata phaleris purpurare. Ego uero preponderans utile dulci, nec tardum operiens, nec precedentibus instans, proicio ampullas et sexquipedalia uerba, nec me nominibus furiosus conparo magnis, illius non [in]memor ; « Metiri se quemque suo modulo ac pede rectum est. » Reiectis itaque panniculosis proemiorum ambagibus, conpendiosum phase faciens, « breuis esse laboro », succinta namque breuitas probanda est, si tamen succi sentencia non fuerit ieiuna. Nam ut flacci sentencia perhibet ; « omne tulit punctum qui mis[cuit] utile dulci ».

72(b)
Quoniam igitur humana labilis est memoria, nec rerum turbe potest sufficere, ob hoc cautele sagaci actum est arbitrio leges autentice institutionis et iura ciuica, que consulta discretione ad sedendam seditionem inter ciues [et incolas] de regali auctoritate manarunt, litterarum apicibus anotari, ut maiori, quia regali tuicione munita, malignantium uersucia nullatenus possint infringi, uel alicuius subreptionis molestia deinceps eneruari.

73(c)
Hac ergo consideratione aldefonsus dei gratia rex ductus, regum iberiensium potentissimus, cuius inmense celsitudinis et consone uero fame preconium a solis ortu[s] cardine ad usque terre limitem longe lateque dispersum insonuit, cuius inperio reges subici, cuius regimine gaudent leges regi, quo rectore regna superbiunt hibera, pro tuicione pacis et iure equitatis inter clericum et laicum, ciuem et agricolam, egenum et pauperem, forensium institucionum su[m]mam compilauit, et compilatam diligencius scribi precepit ut quicquid questionis aut disceptacionis, tam in peticione quam ex actione, [tam causa quam etiam accusatione], inter ciues aut incolas ortum occurerit, omni appellatione | remota, preter quam in sequentibus lex exceperit, et simulationis discisso uelamine, iuxta scriptarum legum tenorem, et consuetudinis usum, penes quem ius est et norma loquendi, uenti- | lata et uersata utriusque partis causa, sub equitatis examine liceat diffiniri.

74(d)
Rex itaque tam nominate auctoritatis, quem a mari usque ad mare reges xristiani nominis hostes, utpote totiens uires eius experti, et ab eo contusi, solo nomine contremiscunt, cui etiam xristiani principes tamquam superiori deseruiunt, a quo arma milicie, et colafum probitatis memoriale, videlicet dompnus conradus generosa proles romani imperatoris, et dompnus aldefonsus rex legionensium, suscepisse se gaudent, et manum eius deosculasse, postquam obsidione facta post multos laborum cruciatus multis angustijs, abintus afflictus hostibus, decursis mensibus nouem, conchensem urbem intrauit, eam ceteris preferens, utpote concham alphonsipolim elegit et preelegit in habitacionem sibi, et ciues eius populum peculiarem sibi adsciuit, ut quam de seruitute babilonis, et iugo pharahonis armis potencie regalis eripuerat, eliminata idolatrie spurcicia, liberam et precipuam inter alias in prosperum stabiliret.

75(e)
Quamobrem ad cognoscendam tante dignitatis prerogatiuam hunc libertatis codicem, iusta cuius [tenorem] rei publice tractentur negocia, ac consulta determinatione iuste trutinentur iudicia, conchensibus incolis et populatoribus tam presentibus quam futuris libenti animo contulit, et collatum regali coniuentia sub impresione imaginis regie in perpetuum roborauit. Felix est utique matrimonium cum lex et iusticia concordi federe maritantur, ut quod lex saluandum predicat, de iure saluetur, ut quod condempnandum iudicat, ex iusticia condempnetur, quod satis alludit utriusque diffinitioni. Est enim lex adsciens honestum, et prohibens contrarium ; iusticia uero uirtus ius suum cuique conferens, dampnans reos, absoluens innoxios. Quibus constanter dispositis ad honorem sancte matris ecclesie et augmentum fidei catholice, que in termino conchensi de nouo populauit, deo uiuo et uero, cui seruire regnare est, cuius iugum suaue, et honus leue, libere seruiant et sicut unius dei mandatis, ita unius regis et principis obediant edictis.

76(f)
Hunc ergo dignitatis apicem et libertatis prerogatiuam, ego aldefonsus dei gratia rex, una cum uxore mea alionor regina, et serenissimo filio nostro fernando, cuius ortus urbem prescriptam insigniuit, sereno ac benigno uultu conchensibus populis, et eorum successoribus concedo ; et ut in posterum confringi non possit, sigilli nostri patrocinio, ac regali munimine confirmo.


  

77Ici commence le prologue

  • 22  Quintus Horatius Flaccus.

78(a)
Que ceux qui y prennent plaisir étudient, et que le fourneau de leur intellect fasse mitonner la texture du discours avec l’ornement des mots. Que ceux qui savent embellir leurs poèmes avec des tournures littéraires élégantes s’efforcent. Moi, préférant ce qui est utile à ce qui est doux ; ne cachant pas ma stupidité, ne m’incluant parmi ceux qui m’ont précédé, je bannis le style ampoulé et les mots à six syllabes, et je ne me compare pas aux grands, m’attenant à la célèbre sentence : « se mesurer chacun à son aune, à son pied, voilà le vrai ». Alors en rejetant les tournuresostentatoires des prologues, je cite la phrase : « J’ai essayé d’être bref », car la brièveté succincte doit être démontrée, si l’on ne veut pas courir le risque de constater que la sentence manque de sens. Alors, comme le voudrait l’opinion de Flaccus22 : « il enlève tous les suffrages celui qui mêle l’agréable à l’utile ».

79(b)
La mémoire des hommes est fragile et ne peut pas suffire à une multitude de choses ; pour cette raison, l’on a procédé avec sagesse en consignant par écrit les lois authentiques des institutions ainsi que les droits civils. Après une sélection réfléchie, ces lois surgirent de l’autorité royale afin de calmer le désaccord entre les citoyens [et les habitants] : elles furent inscrites par le tracé des lettres, en telle sorte que les plus grands, protégés par les rois, pouvaient écraser les malfaiteurs au moyen de leur ruse, ou bien souffrir à leur tour des larcins désagréables.

80(c)
Pour cette raison, moi, Alphonse, proclamé roi par la grâce de Dieu, le plus puissant des rois d’Ibérie, dont la notoriété et l’immense grandeur sont connues universellement et résonnent du lever du soleil jusqu’aux confins de la terre, en longueur et en largeur, d’une mer à l’autre, à l’autorité duquel les rois se soumettent, sous le gouvernement duquel les lois se réjouissent d’exister. Moi, par qui les royaumes d’Ibérie s’enorgueillissent d’être gouvernés, j’ai codifié la compilation des institutions juridiques afin de protéger la paix et les droits de la justice entre le clergé et les laïcs, entre les citadins et les paysans, entre les nécessiteux et les pauvres. Je l’ai codifié et l’ai fait écrire avec soin afin que toute question ou discussion, dans la pétition et dans l’action judiciaire [tant pour la cause que pour l’accusation], surgie chez les citoyens ou bien chez les habitants, puisse déterminer sous l’autorité de la justice, une fois attribuée et enlevant toute forme d’appel, hormis ceux qui, plus tard, ont été exclus des lois, ayant déchiré le voile de l’imposture, la cause des deux parties selon l’esprit des lois écrites et l’usage des coutumes, « l’usage auquel appartient, dans les langues, la souveraineté, le droit, la règle » ; la raison de chaque partie ayant été exprimée et entendue, que la loi soit ainsi définie par l’équité.

81(d)
Ainsi un roi d’une telle autorité, aussi célèbre que, d’une mer à l’autre, son seul nom inspire la crainte des rois ennemis du nom du Christ, puisqu’ils ont connu sa puissance et ont été vaincus maintes fois ; d’une telle autorité que les princes chrétiens le servent comme leur supérieur.Un roi qui a donné leurs armes de chevalerie, et la colée de la loyauté mémorable, à Conrad, illustre descendant de l’Empereur Romain, et à Alphonse, roi de León, ce dont ils se réjouissent, ainsi que de lui avoir baise la main. Une fois le siège de la ville terminé, après de nombreux travaux et d’angoisses à cause des difficultés, affligé par les ennemis à l’intérieur, après neuf longs mois, il entra dans la ville de Cuenca, la préférant à d’autres, puisqu’il choisit Cuenca comme Alphonsipolis. Il la préféra, comme lieu de résidence, et il adopta ses citoyens comme son peuple particulier, afin d’établir sa liberté et sa prospérité, et de la différencier de toutes les autres villes qu’il avait délivrées de la captivité babylonienne et du joug du Pharaon, avec les armes de son pouvoir royal, une fois écrasé l’immondice de l’idolâtrie.

82(e)
Afin qu’une telle prérogative de dignité se fasse connaître, il conféra un rang élevé aux habitants de Cuenca qu’y vivaient déjà et à ceux qui s’y installèrent. Par ce code de liberté, dont la teneur concerne les choses publiques, et par ses sentences, qui sont examinées avec la justice en réfléchissant longuement, pour être ensuite octroyées par l’accord du roi, il le confirma pour tous les temps avec le sceau de son image royale. Ce mariage qui réunit la loi et la justice dans une alliance parfaite est certainement heureux ; quand la loi dicte que quiconque doit être innocenté, il est innocenté par la loi ; celui qui doit être condamné est condamné par la justice, favorisant assez une définition des deux. La loi est donc ce qui permet l’honnêteté et proscrit son contraire ; la justice, cependant, est la vertu qui concède à chacun ses droits, qui punit le coupable, et qui acquitte l’innocent. Disposant ces choses constamment pour l’honneur de la Sainte Mère l’Église et pour l’expansion de la foi catholique, qui venait peupler à nouveau la région de Cuenca, pourle Dieu Vivant et Véritable, pour la cause duquel servir est régner, dont le joug est doux, le fardeau léger, ils servent dans la liberté, et tout comme ils obéissent les commandements d’un seul Dieu, ainsi obéissent-ils les édits d’un seul roi et prince.

83(f)
Moi, Alphonse, roi par la grâce de Dieu, avec mon épouse la reine Aliénor, et avec notre très serein fils Ferdinand, dont la naissance a honoré cette ville, j’octroie aux habitants de Cuenca et à leurs descendants cette somme de dignité et cette prérogative de liberté. Et afin que dans l’avenir cela ne puisse pas être cassé, je confirme avec la garantie de notre sceau et avec notre protection royale.

7. Comparaison du double prologue au Forum Conche et de l’épisode de la conquête de Cuenca dans l’Historia de rebus Hispaniae de Rodrigo Jiménez de Rada

84À partir des éditions de R. Ureña y Smenjaud, Fuero de Cuenca (1935) et de J. Fernández Valverde, Roderici Ximenii de Rada. Historia de rebus Hispanie sive Historia Gothica (1987).

85Les citations du prologue proviennent : (a) du poème en vers ; (b) du texte en prose.

Double prologue au Forum Conche

Historia de rebus, VII, xxvi

Cornua confregit maurorum (a)

conuertit manum ad infideles

Castra subegit (a)

Succendit ignibus ciuitates

Xristicolas reges belli confecit agone (a)

Sic nauarrensem uicit, sic legionensem
sic aragonensem domuit,
sic portugalensem (a)

Regum iberiensium potentissimus (b)

tamen semper fuit a patruo infestatus
guerram habuit cum auunculo suo Sancio rege Nauarre

dissensio inter eum et regem Aragonum Aldefonsum

cuius inmense celsitudinis et consonne uero fame preconium a solis ortus cardine ad usque terre limitem longe lateque dispersum insonuit (b)

repleuit terram timore suo Fama regis conclusit mare et nomen eius compescuit transeuntes

Multis angustiis (b)

Labores multos

Conchensem urbem intrauit, eam ceteris preferens, utpote concham alphonsipolim elegit et preelegit in habitacionem sibi (b)

Extruxit eam in urbem regiam

Sub impresione imaginis regie in perpetuum (b)

nomen eius in laudibus tuis et gloria eius memoriale tuum.

Ad honorem sancte matris ecclesie et augmentum fidei catholice (a)

gloria eius in principe suo et sanctimonia
eius in cathedra dignitatis

8. Fuero de Arroyal23

  • 23  Martínez Díez (1982 : 82-83) : « Es esta una carta de confirmación de la pesquisa realizada por or (...)

86Transcription [J. González, El reino de Castilla en la época de Alfonso VIII, Madrid : C.S.I.C, 1960] et traduction.

87In tempore regis Aldefonsi, serenissimi imperatoris tocius Hispaniae, et filii sui regis Sancii omnia Deo gratias tranquilla et quieta fuerunt, omnes tam ciuitates quam uille, suum obtinendo forum, inter quas uilla illa que dicitur Arroial libera et quieta in pace permansit.

88Que post obitum predictorum regum, anime quorum in pace requiescant, remansit sub dominio et sub potestate domni Aluari Ruderici de Mansiela, qui eam inquietare cepit, extraendo eam a foro iniuste et ui eos qui ibi commorantur oprimendo.

89Accidit autem quod quidam uicinus noster, Martinus Iohannis nomine, mortuus est ; audiens hoc domnus Albarus quod iste ita moreretur, precipit familiaribus suis et uillico suo ut caperent domum istius cum omni possessione sua, uolens filios suos expoliare ab omni mobile suo.

90Videns autem hoc omnis concios de Arroial quod uicini sui ita male agitabantur dixerunt iniurias illis a domno Albaro collatas, in comune dicentes quod uni infertur nobis omnibus uenturum putemus. Unde talia indigne ferentes fecerunt querimoniam domino regi Aldefonso de predicta iniuria sibi iniuste a domino suo collata, apud Palentiam.

91Qui moleste accipiens, pio ut ipse est animo, precepit cuidam portario suo Martinus Lupi ut ueniens reintegraret eos qui expoliatos erant a domo sua, quod ita factum est.

92Et postea precepit domno Lupo uillico suo, qui preerat omnibus aliis uillicis, quod perquireret in circumaiacentibus uillis que sunt in facie de Arroial qualem forum in tempore imperatoris et regis Sancii haberent hec predicta uilla que fuit Quintana de Porcas, Marmellar de Iuso, Quintana Donnas et Paramo de Suso et Villalonga.

93Et precepit domnus Lupus uillico suo Petro Mella ex parte regis quod ipse perquireret cum domno Gundisaluo, capellano domni Aluari, de foro de Arroial, in supra scriptis uillis.

94Qui, uenientes prius ad Quintana de Porcas, fecerunt eos uenire ante se, et incipientes a maioribus coniurauerunt eos, sicut mos est, ex parte domini nostri Ihesu Christi et Genitricis eius, quos ipsi dicerent quicquid uerum sentirent et scirent de foro de Arroial.

95Quibus respondentibus « amen », dixerunt Dominicus Saturninez, Dominicus Martinez, Goncaluo Saturninez, Petrus Stephani :

1) nos scimus rei ueritatem, quod homines de Arroial nunquam fecerunt sernam in tempore predictorum regum ;
2) sed scimus eos annuatim et per singulos annos redituros II solidos per unamquemque domum in Marcio mense ;
3) scimus nos, sicut nos didicimus a senioribus nostris, eos complere forum de qualibet calumpnia sibi illata uel liuoribus pro XX solidos et infra unumquemque per se, a XX solidos et supra cum XII hominibus qui possint respondere ad coniuracionem, sicuti mos est.

96Hoc itaque exquisito et ita inuenta coram his inquisitoribus, scilicet, Petrus Mella, Gundissaluus, capellanus, et Martinus Lupi, ianitor regis, adhibuerunt ad alias predictas uillas et fecerunt ita. Unde sunt testes : de Marmellar, Martinus Dominici, Martinus Iohannes ; de Quintana Duennas, dompnus Garcia presbiter, Dominicus presbiter, Dominicus Millan, Gundissaluus Martini, Dominicus Iohannis, Guillelmus ingles, Dominicus Pelagi, Dominicus Martini ; et de Villalonga, Martinus Cidez, Petro Caluo ; de Paramo, dompnus Ferdinandus, Petrus Iohannis. Ibi omnes ita coniuratos, ut supra diximus, testantur hoc uerum esse et ita fieri et predictas uillas non alium habere forum. Et hec pesquisa ita coram domino rege Aldefonso relata et recitata ut inuenta fuerat, precepit ut ita fieret usque in perpetuum.

97Facta carta III ydus May, sub era Ma CCa XXI, regnante Aldefonso rege cum regina Elionor uxore sua in Toleto, et in Extrematura, et in Burgis et in omni Castella.

• Et ego rex Alfonsus, qui hanc cartam fieri precepi et relegentem audiui, propria manu roboro et confirmo et roborata uobis trado.

• Dompnus Rodericus Guterri, maiordomus regis, testis.

• (Signum Aldefonsi regis Castelle).

• Dompnus Rodericus Guterri, maiordomus regis, testis. Didacus Lupi, alferit regis, testis. Dompnus Gundissalvus, archiepiscopis Toletanus sedis.

• Dompnus Rudericus, episcopus in Calahorra. Dompnus Marinus, episcopus in Burgis. Dompnus Aldericus, episcopus in Palencia. Dompnus Goterrius, chancellarius regis, qui hanc cartam exarare fecit, testis. Et magister Mica, domini regis notarius, scripsit, testis.

• Huius rei testes :
Gomez Garciez testis. Ordonius Garciez testis. Rodericus Sancii testis. Comes Ferdinandus testis. Gundisaluus Nunez testis.


  

98Au temps du roi Alphonse, le très serein empereur d’Espagne, et de son fils, le roi Sanche, tout était calme et sans trouble, grâce à Dieu, toutes les cités et toutes les villes obtenant leur for. Parmi celles-ci, la ville qu’on appelle Arroyal resta en paix, libre et sans troubles.

99Après la mort des susdits rois, que leurs âmes reposent en paix, la ville demeura sous l’autorité et le pouvoir de Don Álvaro Rodríguez de Mansilla, qui commença à l’inquiéter, la privant de son for injustement et par la force, opprimant ceux qui demeuraient là.

100Il arriva qu’un de nos voisins, qui s’appelait Martín Juan, mourut. Lorsque Don Álvaro apprit qu’il était mort, il demanda à ses familiers et à son régisseur de s’emparer de sa maison, et des tous ses biens, voulant dépouiller les fils du défunt de tous les meubles de ce dernier.

101Le « concejo » d’Arroyal, voyant que les chefs de famille étaient maltraités, rapporta les insultes prononcées par Don Álvaro, déclarant collectivement ce qui était arrivé à l’un de leurs, et qui peut arriver à nous tous. C’est pourquoi ces hommes portèrent plainte contre ceux qui avaient fait ces choses indignes, devant notre seigneur le roi Alphonse, à Palencia, rapportant l’insulte faite injustement par leur seigneur.

102Le roi, fâché d’entendre cela, avec une intention pieuse, demanda à son huissier, Martín López, d’aller retablir dans leur maison ceux qui avaient été dépouillés, ce qui fut fait.

103Ensuite, il demanda à son administrateur, Don Lope, le plus haut placé de tous ses administrateurs, de faire une enquête dans toutes les autres villes voisines, qui sont près d’Arroyal – Quintanadeporcas, Marmellar de Yuso, Quintanadueñas, Páramo de Suso et Villalonga – afin de savoir quel for elles possédaient à l’époque de l’empereur et du roi Sanche.

104Don Lope demanda à son administrateur, Pedro Mella, d’enquêter sur le for d’Arroyal dans les villes citées, de la part du roi, avec Don Gonzalo, chapelain de Don Álvaro.

105Ces hommes, arrivant d’abord a Quintanadeporcas, firent comparaître les membres du « concejo » et commencèrent par demander aux plus importants d’entre eux, comme c’est la coutume, de prêter serment, sur Notre Seigneur Jésus Christ et sur sa Génitrice, afin qu’ils disent ce qu’ils savaient et croyaient être vrai à propos du for d’Arroyal.

106Ce à quoi, répondant « amen », Domingo Saturnínez, Domingo Martínez, Gonzalo Saturnínez et Pedro Esteban, déclarèrent :

1) nous connaissons la vérité, les hommes d’Arroyal n’ont jamais gardé de terres cultivables ;
2) mais nous savons que chaque année, en une seule fois, on payait deux sous par maison au mois de mars ;
3) nous savons, car nos aïeuls nous l’ont raconté, que l’on pouvait avoir le for, lorsqu’une plainte concernait des coups de moins de vingt sous, par serment individuel ; lorsqu’elle concernait plus de vingt sous, il fallait douze hommes capables de répondre au serment collectif, comme c’est la coutume.

107Une fois ceci recherché, et trouvé devant les enquêteurs, c’est-à-dire Pedro Mella, Gonzalo, le chapelain, et Martín López, huissier du roi, ils l’appliquèrent aux villes citées. Les témoins de cette enquête sont : de Marmellar, Martín Domingo, Martín Juan ; de Quintanadueñas, don García, prêtre, et don Domingo, prêtre, Domingo Millán, Gonzalo Martínez, Domingo Juan, Guillermo l’anglais, Domingo Peláez, Domingo Martín ; et de Villalonga, Martín Cid, Pedro Calvo ; de Páramo, Don Fernando, Pedro Juan. Tous les hommes qui avaient juré ensemble, comme nous l’avons dit plus haut, ont témoigné que ceci est vrai et était ainsi fait, et que les villes citées n’avaient pas d’autre for. Et cette enquête fut racontée et récitée devant le roi Alphonse, comme elle avait été trouvée ; il demanda qu’elle fût mise par écrit pour la postérité.

108Charte faite le 3 mai, ère 1221, régnant le roi Alphonse avec son épouse la reine Aliénor à Tolède, et sur l’Extremadure, et à Burgos et sur toute la Castille.

• Moi, Alphonse, qui ai fait faire cete charte et l’ai entendue lire, je la signe et la confirme de ma main, et une fois signée, je vous la donne.

• Don Rodrigo Gutiérrez, majordome du roi, témoin.

• (Signum du roi Alphonse de Castille)

• Don Rodrigo Gutiérrez, majordome du roi, témoin. Diego López, “alferez” du roi, témoin. Don Gonzalo, archevêque du siège de Tolède.

• Don Rodrigo, évêque de Calahorra. Don Marín, évêque de Burgos. Don Alderico, évêque de Palencia. Don Gutierre, chancelier du roi, qui fit écrire cette charte. Et maître Mica, notaire du roi, qui l’écrivit, témoins.

• Ces témoins de l’affaire :
Gómez García, Ordoño García, Rodrigo Sánchez, le comte Ferdinand, Gonzalo Núñez.

Notes

1  Il faut corriger ex imperato par ex inexperato ; cf. Hernando Pérez (1992), apud D. Mansilla, La documentación pontificia hasta Inocencio III (965-1216), Roma, 1965.

2  Je remercie encore une fois Michel Banniard, qui suggère de corriger textrariis par dextrariis < « destriers » (cf. dextrariorum et aliorum iumentorum copiam, plus tard dans la même lettre).

3  Le 15 juillet ; cf. García Larragueta (1998 : 320).

4  On traduirait in modum torneamenti par « torna-fuye » en espagnol ; voir Hernández Pérez (1992 : 330-331).

5  Difficillimos doit être corrigé en difficillissimos.

6  Vitulos labiorum pose problème dans ce contexte. Mais dans Osée, 14, 3, on lit et reddemus vitulos labiorum nostrorum (« nous t’offrirons, au lieu de taureaux, l’hommage de nos lèvres »). On pourrait penser que celui qui écrivit la salutation finale avait en tête cette formule biblique, et qu’il l’a mélangée à la prière faite par Alphonse VIII à Innocent III, à la fin de sa lettre, de rendre publiquement grâce à Dieu pour la victoire de Las Navas. Gorrosteratzu (1925) a traduit cette partie comme suit : « Santísimo Padre, creímos que debiamos escribiros, dándoos gracias, como podemos, por la ayuda, que habéis prestado a toda la Cristiandad, y os suplicamos humíldemente, que ya que sois el pontife elegido por Dios, le inmoléis victimas de oraciones con sacrificios de alabanzas por el bien del pueblo ». Je remercie Luis González d’avoir attiré mon attention sur le texte d’Osée.

7  Comment traduire omnes dordre, où transparaît la langue romane ? S’agit-il d’une allusion aux membres des ordres militaires présents dans la bataille ? Rosado Llamas & López Payer (2001) traduisent « todos los de las Órdenes ».

8  Conreix : « unité tactique formée par vingt ou vingt-quatre hommes à cheval » ; cf. Alvira Cabrer (2000 : 189).

9  La dernière édition du poème, qui fait désormais autorité et que l’on doit à Estrella Pérez Rodríguez (2008), préfère le titre de Vita Didaci à celui de Poème de Benevívere.

10  Pour Fernández (1961 : 288), exulat a rerum culmine scriptor opum, v. 92, qu’il serait posible de traduire par « secrétaire (des affaires du roi/de la maison du roi) ». Mais Pérez Rodríguez (2008 : 257) corrige en spretor opum. Elle ajoute, note 19 : « El verso no informa sobre la posición de Diego en la vida civil, sino sobre la característica de su comportamiento que más destaca en el poema : el desprecio de las riquezas y de los honores del mundo ».

11  Je reprends ici quelques éléments de mon article (2007). Il faudra mesurer les hypothèses ici présentées à celles défendues par Pérez Rodríguez (2008) dans son bel ouvrage.

12  Rico (1985 : 129-130) : « […] el post quem lo marca una referencia al abad Pascual con palabras poco corteses, difícilmente admisibles mientras regía Benevívere […] ».

13  Pérez Rodríguez (2008 : 186-187) : « Así pues, las características métricas y el estilo de la obra, que responden a las directrices más innovadoras de las poesía de finales del siglo XII y principios del siglo XIII, la influencia de diversas obras escritas en los últimos años de esa centuria e incluso en los primeros de la siguiente apunta a que su composición no pudo realizarse mucho antes de 1214. Es muy posible que tenga razón Rico al afirmar que los deseos expresados en los versos finales se dirigen a un rey ya anciano, que vive sus postreros momentos, que debieron de comenzar tras la batalla de las Navas de Tolosa y continuaron con un agravamiento de su situación personal en otoño de 1213, cuando estuvo seriamemento enfermo, a un rey que está disponiendo la distribución de su herencia y cuyo favor y el de sus sucesores busca asegurarse el centro. En ese marco tal vez la conquista de Cuenca, sorprendentemente narrada con gran amplitud en un relato de tema religioso, sea el trasunto de la segunda gran victoria del rey en las Navas de Tolosa y de lo que se espera que éste haga tras ella. No debió ser un hecho puntual como una mala situación económica –por otro lado inexistente- el que provocó la redacción del poema, sino que éste parece ser un elemento más dentro de la política desarrollada por el tercer abad del monasterio para consolidar definitivamente la Orden fijando sus normas, sus derechos y su memoria por escrito, y, además, buscando la protección real ».

14  Fernández (1961 : 276), « Esta paternidad consta por afirmación clara y explícita de J. Pellicer y Ossau, quien en su Informe del origen, antigüedad, calidad y sucesión de la Excelentísima Casa de Sarmiento de Villamayor, Madrid 1663, dice que consultó para su obra ‘La vida del Venerable Diego Martínez de Villamayor escrita por don Pascual, primer abad de Benevívere, coetáneo y compañero del fundador’ ». Pellicer avait l’habitude des attributions fantasques : par exemple, il avait assuré que le Libro de Alexandre avait été écrit par Alphonse X, le Sage ; cf. Jesús Cañas, dans son édition du Libro de Alexandre, Madrid : Cátedra, 1988, p. 15, « A José Pellicer, en su Memorial por la casa de los Sarmientos, se debe la atribución de nuestra obra al docto rey hijo de Fernando III el Santo ».

15  Fernández (1967 : 26 et 33), doc. datés du janvier 1183 et 1199, respectivement : Domnus Paschal Rustan testis, Ego Paschalis abbas de Benevivere.

16  González (1960, III : 376), doc. 784.

17  Par exemple, dans 2. II, « Les largesses du roi », sur les donations du roi Alphonse VIII à Mica.

18  Voir Annexe 2. 10 novembre 1204 : « Didacus Garsie, existente cancellario, Dominico scriptore regis notario, Paschasius, eiusdem regis subnotarius, scripsit » ; 12 octobre 1205 : « Dominico, domini regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, Pascasius, regis subnotarius, iusu eiusdem regis, scripsit ».

19  Wright (2000 : 33).

20  Rien ne prouve que Paschasius avait accompagné Domingo le 6 mars 1206.

21  Rico (1985 : 135), « […] nuestro anónimo transluce una educación de tipo idéntico a la que cinco o diez años más tarde observamos en la universidad de Palencia […]. Es indudable, en fin, que había examinado los documentos de la abadía […] si el autor no se contaba entre los fratres ni podía haberse educado con ellos, y si, no obstante, manejaba los pergaminos del cenobio, no soy capaz de imaginármelo sino como uno de los clerici de nuevo cuño de quienes los monasterios echaron mano para ir contemporizando, a tuerto o a derecho, con los imperativos de una sociedad en transformación ».

22  Quintus Horatius Flaccus.

23  Martínez Díez (1982 : 82-83) : « Es esta una carta de confirmación de la pesquisa realizada por orden de Alfonso VIII acerca de la vigencia del fuero en Arroyal. Por ella conocemos cómo al pasar la villa del realengo al señorío mantiene el mismo régimen jurídico en lo que atañe a prestaciones y deberes, lo único que varía es el señor, en vez de Alfonso VII ó Sancho III la villa pasa a manos de Álvaro Rodríguez de Mansilla. El nuevo señor va a intentar introducir nuevas percepciones a su favor ; a la muerte de uno de los vecinos de Arroyal ordena a su administrador que ocupe la casa del difunto con ánimo de apoderarse de todos sus muebles. Probablemente lo que pretende es cobrar el ‘nuncio’ que en algunos lugares se pagaba a la muerte de un vasallo. El concejo de Arroyal va a reaccionar colectivamente pensando que el atropello hoy de uno de sus vecinos significa el atropello mañana de los demás ; y no dudan en acudir con su queja al rey Alfonso VIII en Palencia, el cual, irritado ante el atropello envía a uno de sus porteros, Martín López, para que reintegrara inmediatamente en su casa a los que habían sido despojados. Pero el Rey da un paso más y ordena a su administrador principal don Lope que realice una pesquisa en las villas que rodean Arroyal, a saber Quintanapuercas, Marmellar de Abajo, Quintanadueñas, Páramo de Arriba y Villaluenga, para averiguar cuál era el fuero que regía en los años de Alfonso VII. Don Lope delega la pesquisa en una comisión de tres miembros que recorren las cinco villas susodichas e interrogando bajo juramento a los vecinos éstos declaran lo que saben del fuero de Arroyal : que nunca hicieron sernas ; que sólo pagaban a su señor dos sueldos por casa cada año en marzo ; que de las caloñas que importaban menos de 20 sueldos podían justificarse sólo con su juramento, y de las de 20 sueldos hacia arriba con 12 cojuradores. El rey aprueba la pesquisa y ordena que se observe lo prescrito en el fuero de Arroyal. Esta confirmación del fuero de Arroyal nos revela la eficacia de la justicia real en los años de Alfonso VIII y cómo los vecinos de una pequeña aldea con el apoyo regio obligan al señor a que se someta al contenido del fuero ».

The text and other elements (illustrations, imported files) may be used under OpenEdition Books License, unless otherwise stated.

Search OpenEdition Search

You will be redirected to OpenEdition Search